III. AYRIŞMA-BİREYSELLEŞME DÖNEMİ

(Seperatıon and Indıvıduatıon Phase)

Mahler ve arkadaşları 5. aydan başlayan ve üç yaşın sonuna kadar süren bu dönemde “ben” ve “ben olmayanın” yapılaşmasını, ayrışmasını ve farklılaşmasını formüle etmektedir. Üçüncü yaşın sonuna doğru bu yapıların kademeli olarak tamamlanması ve sağlamlaştırılması, değişmez hale gelmesi sağlanır. Bu süreçte iki ana gelişimsel yol bulunmaktadır :

Intrapsişik otonominin, algılamanın ,belleğin ve gerçeği değerlendirmenin evrimi olan bireyselleşme.
Farklılaşma,uzaklaşma ve mesafe koyma, sınır oluşumu anneyle bağların çözülmesini içeren ayrılma.
Bu dönem kendi içinde 4 altdönemi içermektedir.

A) FARKLILAŞMA ALTDÖNEMİ (Differantiation subphase) (5-8 .nci aylar )

Bebek 5.’nci aya geldiğinde daha önce bilinçsiz gülme cevabı giderek anneye özgül gülme cevabına dönüşür. Bu nesne ile kendi arasında ilk ayırt edişi yaptığını gösterir.Yani bebek annenin kendinden farklı biri olduğunu sezgilemeye başlamıştır.Bebek sembiyotik birliktelikten , sembiyotik yörüngeden kurtulmaya başlamıştır. ”Hatching” terimi ile tarif edilen bu dönem, sembiyotik kabuğun yırtılıp parçalanmasının davranışsal belirtisidir. Bebek uyanıkken daha açık bir bilince ve dış dünyaya daha güvenli, daha sürekli bir yatırıma sahiptir. Bu fenomenin, en önemli davranışsal görünümlerinden biri yakın ve uzak çevrenin algı yolu ile taranmasıdır. Manuel, taktil ve görsel olarak annenin yüzünü ,bedenini araştırmaya, annenin kulağını, burnunu çekmeye başladığı ve vücudunu kasarak ,gererek anne bedeninden ayırmaya çalıştığı kucağında kaymaya çabaladığı gözlenir ki, bunlar somatopsişik diferansiyasyonun belirtileridir.

Yedi ile sekizinci aylar gibi ilerleyen aylarda kendisini anneden uzağa itme, ayaklarının dibinde oynamak üzere annenin kucağından kayarak yere inme gibi davranışlarla fizik ayrılma denemeleri gözlenir. Bu davranışlar,hem kendi başına birşeyler yapabilme ve hem de anneden ayrılabilmenin zevkini yaşamasıdır. Artık bebek anneye tam bir bağımlılık içinde değildir. Kendi bedenini kullanarak aktif olarak haz alır, ayrıca haz ve uyarılma için aktif olarak dış dünyaya yönelir (Mahler ve McDevitt , 1989 ).

Başka kimseleri fark etmeye başlayınca,onları annenin yüzüyle karşılaştırmaya başlar.Zaman zaman onları inceleyerek ,zaman zaman onlara dokunarak algılama çabaları bu nedenledir. Bu aynı zamanda bilişsel ve duygusal gelişimin birbiriyle ilişki kurma, bütünleşme yetisinin de gelişimi açısından önem kazanır.

Annenin başkalarından ayrı bir birey olduğunu farkettiği zaman yabancılardan tedirgin olur ve tepki gösterir. Mahler, yabancı anksiyetesini emosyonel nesne devamlılığa doğru gelişimin ilk basamağı olarak görmektedir. Yabancının yüzünü hem annesinin yüzüyle, hem de kendi içindeki anneye ait imge ile karşılaştırır. Bu karşılaştırma ve anneye bakarak kontrol etme, ayrılma-bireyselleşme bakımından bu dönemdeki normal bilişsel ve duygusal gelişimin en önemli örüntüsü gibi görünmektedir.

Sembiyotik dönemde infantın gelişimi annesinden pasif olarak aldığı bakıma bağlı iken ,bebek emekleme gibi motor hareketlerin başlamasıyla annesinden “iyi annelik, yeterli annelik” elde etmeye aktif olarak çabalar. Anneden daha iyi şeyler almak için çabalar,onun ilgisini çekecek hareketlerinde artma olur. Etrafındakilerin bu hareketlerinden etkilendiğini hisseder, etrafı daha fazla anlama çabalarına girişir.

Annenin rahatlatıcı,uyarıcı ve hoşnutluk verici yanlarını kendine göre özümseyen bebek, annenin yerini tutabilecek nesneler ile annenin bu işlevlerini görmeye başlar. Böylece “geçiş nesneleri” ve “geçiş durumları” ortaya çıkar. Biberon,tüylü eşyalar, yüze dokunur gibi ritmik hareketler geçiş nesne durumlarına birer örnektir.Bunlar libidonun geçiş nesnelerine yer değiştirdiğini gösterir. Geçiş nesneleri hem sembiyotik yutulmaya karşı savunma, hem de bireyselleşme ve adaptasyonu kolaylaştırıcı olarak hizmet ederler.

Yetersiz sembiyotik destek gören bebekler, sanki telafi edercesine sembiyotik dönemi uzatırlar ve gecikmiş olarak “hatching”e girerler. Bazen anneyle yoğun, fakat olmayan bir sembiyotik ilişki nedeniyle bu durumdan bir an önce kurtulmak için erkenden “hatching”e girerler. Annede ambivalans, parazitizm, müdahalecilik ve buna benzer aşırı tutumlar varsa, bebek diferansiyasyona geçişte bozulmalar gösterir. Sembiyotik dönemde anne ile iyi ve sağlam bir ilişkisi olan bebekler, çoğunlukla yabancıları izlemekten hoşlanırlar. Acı verici ve yetersiz bir sembiyotik dönem geçirmiş çocuklar ise yabancılardan rahatsız olurlar. Aşırı müdahaleci annelerin bebekleri yabancıları da tercih edebilirler (Mahler ve McDevitt, 1989).

Differansiyasyon ve daha sonraki dönemlerde anneden kısa ayrılık durumlarında çocukta karakteristik bir cevap olarak “narsistik regresif fenomen” görülebilir. Anneden kısa ayrılıklarda çocuk kendi içine çekilir, bebekte anne ile olan önceki birlik beraberlik imajları zihinde yoğunlaştırılır. Çevredeki canlı cansız nesnelere ilgi azalır, kognitif işlevlerde bir azalma ile emosyonel denge korunmaya çalışılır ve bebeğin sembiyotik döneme uyan yarı uykuluğu gözlenir.

Bu dönemdeki fiksasyon ve durmalarda erken ayrışma ,hızlanmış ego gelişimi, “mothering of self “, normal agresyon korkusu, negatif introject- internalizasyonu gibi patolojik durumlar gelişebilir. Yetişkin “borderline” bozukluklu hastalarda şizoid ve bazı primer affektif bozukluğu olan hastalarda, bu döneme ait fiksasyonlar vardır. Narsistik regresyon ve buna karşı geliştirilen tepkiler, megalomani, yeniden sembiyotik birleşmeye duyulan korkular, kendilik ve nesne tasarımlarının halen kısmen de olsa kaynaşık durumda olmasındandır.

B) UYGULAMA ALTDÖNEMİ (Practicing subphase) (8-15.’nci aylar)

Mahler ve arkadaşları bu dönemde, bebeğin anneden farklı biri olduğunu göstermek için nasıl davranması gerektiğini araştırdığı bir dönemdir. Erken uygulama, esas uygulama altdönemi olmak üzere ikiye ayrılır. Bebeğin ayrışma ve bireyselleşmesinin olabilmesi açısından ilk adımların atılması için birbiri ile ilgili en az aşağıda sıralanan şu gelişimlerin olması gereklidir.

A) Bedenin ayrımlaşması, özellikle sınır duygusunun oluşumu,

B) Anne ile özel duygusal bağın kurulması,

C) Anne ile yakınlık içinde otonom ego fonksiyonunun gelişmesi ve işlemesi.

i. Erken Uygulama Altdönemi

Bebek 8.nci aydan itibaren emekleme, taytay durma, tırmanma, tutunarak yürümeye çalışma gibi anneden fiziksel olarak uzaklaşabilme yeteneğinin ilk belirtileri gözlenir. Çevresindeki canlı ve cansız nesnelere ilgisi artar. O ana kadar annesinin kendisine verdikleriyle ilgilenen bebek, kendi hareketleriyle bunları keşfetmiş olmaktan zevk aldığını hisseder. Önüne çıkan herşeye bitmez tükenmez bir araştırma ve inceleme başlamıştır. Annenin nerede olduğuna aldırış etmeden, emekleyerek onu bırakıp dış dünyaya doğru uzaklaşmaktadır. Sanki, annenin kendisine ait bir parça olmadığının tam olarak farında değildir. Düştüğünde, canı yandığında, annenin onu korumak üzere, kendiliğinden orada bulunmadığını farkederek şaşkınlıkla etrafına bakar. Çünkü ,anne halen bebeğin dünyasının merkezidir. Annenin devamlı sabit bir yerde kalmasına ihtiyacı vardır. Bu nedenle zaman zaman annenin yanına döner (emotıonal refuelling), sonra tekrar anneden uzaklaşır.

Bebek anneyi bulunduğu ortamda sürekli görmek istemesi sonucu, bebekle anne arasında görsel bir bağlantı kurulmuş olur. Anne arandığı, istendiği anda bebeğin yanında yoksa, bebekte sıkıntı ve huzursuzluk gözlenir. Çünkü bebek için, arandığı anda anneyi görememek anneyi kaybetmekle eş anlamlıdır. Bunun asıl nedeni, bebekte annenin yok olduğu zamanda onu hissedebilme duygusunun (nesne kalıcılığı) henüz gelişmemiş olmasındandır. Tüm bu hareketlerin, yaşananların sonunda da bebek kimlik gelişimi açısından büyük önem taşıyan beden sınırlarının gelişmesi, beden parçalarının ve beden özünün (body self) daha çok farkına varması tamamlanır.