SURUÇ’TAKİ TARİHİ ESERLER

A-CAMİLER
1-Şeyh Müslüm Cami
Yapı, külliye olarak tanımlayabileceğimiz kompleks yapının içerisinde yer alan en önemli eserlerden birisidir. Suruç İlçesi’nin 10 km doğusundaki Ziyaret Köyü’nde yer almaktadır. Yaptıranı belli değildir. Eyyubiler zamanında yapıldığı söylenir. Yapılış tarihi H.564-M.1168 yılı olarak bilinmektedir. Arsa alanı 826 m2 cami alanı 266 m2, cemaat kapasitesi 380 kişiliktir. Yerleşim durumu müstakildir. Cami şu anda ibadete açıktır. İmam-hatip odası vardır. Kayyım-müezzin, hizmetli odası ve kütüphanesi yoktur.
Yapı, Suruç’un en eski camisidir. Yanında, iki türbesi olan caminin avlusunda, Arap, Selçuklu ve Osmanlı zamanlarına ait mezarlar bulunmaktadır. Caminin çok defa onarım gördüğü bellidir. Yapı, köy meydanının doğusunda, yolun kenarında bulunmaktadır. Duvarlarla çevrili bir bahçe içerisinde yer almaktadır. İçeriden ve dışarıdan kayda değer bir süslemeye sahip değildir. Çok kez onarım ve değişiklik geçirdiğinden, oldukça yeni bir görünüme sahiptir. Yapı hakkında kayıtlı bilgi bulunamamıştır. Suruç Kaymakamlığınca 1996 yılında hazırlanan Suruç Yıllığındaki bilgiler çok kısıtlıdır. Suruç’un tarihi eserleri ile ilgili yapılan çalışma ve araştırmanın yetersizliği işimizi oldukça zorlaştırmıştır. Eserin Eyyubiler dönemine ya da diğer dönemlere ait olduğunu gösteren kanıtlar yoktur.
Cami, eski planında tek kubbeli ve toprak damlı olarak görülmektedir. Fakat şu anda çatısı düz olan cami, dikdörtgen planlıdır ve içten sivri tonozla örtülüdür. Harim kısmı ortadan, dört iri kolonla uzunlamasına iki sahına ayrılmıştır. İçten sıvalı olan caminin dıştaki malzemeleri kesme taş ve beyaz taştan oluşmaktadır. Harim, güneyden bir dikdörtgen formlu pencere, doğudan iki dikdörtgen formlu pencere, kuzeyden iki dikdörtgen formlu pencere ile aydınlanmaktadır. Batı tarafında penceresi bulunmamaktadır. Son cemaat yerinden, harim kısmına giriş kapısı, sivri kemerle bir niş içindeki oldukça sade görünüşlü demir bir kapıdır.
Son cemaat yeri, dikdörtgen planlıdır. Beş geniş sivri kemerle hareklendirilmiştir. Mihrabı oldukça sade, yarım daire profillidir ve yeşile boyanmıştır. Son cemaat yerindeki bir dikdörtgen formlu pencere ile cami aydınlatılmıştır. Mekanda harim giriş kapısı hariç, sağında dikdörtgen formlu bir kapı daha bulunmaktadır ki burası da harime açılmaktadır. Mekanın sivri kemerleri arasına üç kitabe konmuştur. Fakat çok tahrip olduğundan, okunması olanaksızlaşmıştır.
2. Ahmed-i Bican Camii
Yapı, Suruç İlçesi’nin Cumhuriyet Mahallesi’nde yer almaktadır. Kürkçüzade İzzetli Ahmed-i Bican Efendi tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. Mülkiyeti Vakıflara ait caminin tarihi eşyaları ve gelir getiren emlağı yoktur. Yerleşim durumu müstakildir. Cami kapasitesi 250 kişi olan yapı, çeşitli onarımların yapılmasıyla şu anda ibadete açıktır. İmam hatip odası vardır. Kayyım-Müezzin, hizmetli odası yoktur. İçerisinde kütüphane bulunmamaktadır.
Yapı şehir meydanının batı yönünde inşa edilmiştir. Suruç´un en eski camilerindendir. Cami avlusuna giriş kapısı batıdadır. Cami, mahalle arasında duvarla çevrili bir bahçe içerisinde ve önündeki sokağa açılan bir yapıdır. Batı tarafında yeni bir cami bulunmaktadır. Yapı malzemesi düzgün kesme taştır.
İçeride ve dışarıda kayda değer bir süslemeye sahip olmayan cami, çok kez onarım ve değişiklikler geçirdiğinden oldukça yeni bir görüntüye sahiptir. 1996 yılında Suruç Kaymakamlığı Köylere Hizmet Götürme Birliği tarafından restore edilmiştir. İnşaat tarihi dış kapıda yazılıdır. Hakkında kayıtlı kaynak bulunmamaktadır. Özgün yapısını kaybetmiştir. Sadece 1996 yılında Suruç Kaymakamlığınca çıkarılan Suruç Yıllığı’96 adlı kitaptaki bilgilerde yetersizdir. Yapılan araştırmalar sonucunda maalesef Suruç´un tarihi eserleri ile ilgili bir araştırma ve çalışma yapılmadığı anlaşılmıştır. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde “Burası Fırat ile Dicle arasında olduğundan burada bir çok acaip eserler vardır ki anlatılması lüzumsuzdur.” ibaresine rastlanmıştır. Yine aynı eserde ; “Buralar Abbasiler zamanında gayet gelişmiş olup, dörtyüz kadar kale ve altıyüz kadar güzel şehir ve kasabayı kapsadığı tarihlerde kayıtlıdır.” yazılmaktadır. Eserin hangi döneme ait olduğunu gösteren kanıtlar yok olmuştur.


Yapının harim kısmı dikdörtgen planlıdır. İçten beşiktonozla, dışarıdan düz çatı ile örtülüdür. İçeriden sıvalıdır. Yapıya kuzeyden bir son cemaat yeri birleşmektedir. Harimin doğu cephesinde pencere yoktur, buradan ahşap bir dikdörtgen kapı ile yeni yapılan camiye girilmektedir. Kuzey cephesinde altta iki dikdörtgen formlu pencere, güney cephesinde iki dikdörtgen formlu pencere, batı cephesinde altta iki kare formlu, üstte küçük kare formlu pencere bulunmaktadır. Güneydeki pencereler dışarıya kapatılmıştır. Tüm dikdörtgen pencerelerin ölçüsü 170x98 cm ölçüsündedir. Kare pencereler 123x123 cm ölçüsüne sahiptir. Harimi aydınlatan pencerelerin hepsi demir parmaklıklara sahiptir.
Batı cephesinde yer alan pencerelerin söveleri dışa taşkın tutulmuş ve lentoları silmelerle hareketlendirilmiş, silmelerin üzerine istiridye dolgu yapılmıştır. Harime 218cmx137cm. ölçülerinde dikdörtgen formlu, basık kemerli ahşap bir kapı ile girilmektedir. Kapı üzerindeki kitabede: “İnne selate kanet alel mü’minine kitaban mevkuta” yazılıdır. Anlamı:“ Muhakkak namaz belli vakitlerde müminlere farz edildi. Hicri 1416” . Bu kitabenin restorasyon sırasında yazıldığı imam tarafından belirtilmiştir. Portal, tüm yapının sadeliğine göre biraz daha süslüdür. Portalin, içte basık kemerli kapı açıklığı bulunmaktadır. Etrafı dikdörtgen bordürlerle kuşatılmıştır. Basık kemerde ve köşelerde bulunan rozetlerle portal hareketlendirilmiştir.
Son cemaat yeri, dikdörtgen planlıdır ve düz çatı ile örtülüdür. Son cemaat yerindeki yuvarlak kemerler camekanla kapatılmıştır. Mekandaki mihrip, yarım daire profilli ve oldukça sadedir. Mekanın doğu tarafındaki duvarda yuvarlak kemerli bir süsleme bulunmaktadır. Buradan, harime giriş kapısının özellikleri yukarıda anlatılmıştır.
Minaresi, harimin güneyine yakın yerde, çatının ortasından yükselmektedir. Minare girişi harimden değil, son cemaat yerindeki, küçük dikdörtgen formlu bir kapıdan sağlanmaktadır. Kesme taş malzemeli minarenin kaidesi silindiriktir. Minarenin gövdesinden şerefe kısmına geçişte, herhangi bir süsleme yoktur. Şerefe kısmı, “köşk minare” denilen altıgen kesitli altı sütunun taşıdığı bir kubbe ile örtülüdür. Alemi yoktur.
Cami avlusunda, oldukça yeni bir şadırvan vardır. Ayrıca avluda, demir malzemeli bir musalla taşı bulunmaktadır.
Haremin güney cephesinde bulunan mihrap, yarım daire profilli ve oldukça sade görünümlüdür. Minber, ahşap malzemeli ve yeşil boyalıdır. Minberin kürsüsüne yedi basamakla çıkılmaktadır. Kadınlar Mahfili yoktur.
3. Ulu Cami
İlçe merkezinin doğusunda bulunan yapı, kuzeybatısındaki Medrese hücreleriyle birlikte büyük bir avlu içinde yer alır. İnşa tarihi bilinmeyen ve büyük ölçüde yenilendiği anlaşılan caminin Suruç’un en eski camilerinden olduğu belirtilir.
Genel görünümü ile oldukça iyi durumda olan yapının geçirmiş olduğu onarımlar hakkında elimizde bilgi bulunmamaktadır. Batısını medrese ve Hacı Ömer Sabancı Mesleki ve Teknik Eğitim Merkezi’nin oluşturduğu avluya, kuzey cephenin ortasındaki dışa taşkın olmayan kapı ile girilir. Basık kemerli kapı, yuvarlak kemerli bir niş içine açılmıştır.
Mihrap önü kubbeli, yanları ise düz tavanla örtülü yapının kuzeyinde, kare biçimli desteklerden birbirlerine ve duvarlara atılmış yedi sivri kemerle avluya açılan son cemaat yeri bulunur. Yanları kapalı olan mekanın batısında silindirik gövdeli, tek şerefe ve kubbe ile örtülü minarenin kapısı, doğusunda ise mahfile çıkış merdiveni yer alır.
Yapının doğu ve batı cephelerinin simetrik düzenlenmiş olduğu görülür. Her iki cephede de sivri kemerli nişler içine üsttekiler daha küçük olmak üzere çift katlı pencere düzenlemesi mevcuttur. Bugün Kaymakamlık konutuna bakan güney cephede üçü doğuda, ikisi de batıda olmak üzere benzer düzenleme gösteren beş pencere mevcuttur. Yapının son cemaat yerine açılan kuzey cephesinde ise ortada dışa taşkın kapı ve kapıya simetrik olarak yerleştirilmiş, üsttekiler daha küçük boyutlu olmak üzere iki sıra dikdörtgen pencere görülür.



Son cemaat yerinin güney duvarı ortasındaki basık kemerli kapı ile girilen ibadet mekanı 13.40x23.90 m boyutlarındadır. Mekanın orta bölümü 8.50 m çapında bir kubbe ile, yanları ise düz tavanla örtülüdür. Tavan ve kubbe, daire kesitli dört serbest destekle taşınmaktadır. Kuzeydeki destekler, girişi son cemaat yerinin doğusundaki kadınlar mahfilini taşır. Güney duvarın ortasında yarım yuvarlak mihrap nişi ve batısında duvar içine yerleştirilmiş ve merdivenle çıkılan minber yer alır.

Ulu Cami’nin kuzeybatısında, kuzey-güney doğrultusunda yer alan medresenin önünde kubbe ile örtülü revaklar yer alır. Yarının kuzey ve güney cepheleri sağır olarak düzenlenmiş iken, batı cephesi güneyine bitişik olarak inşa edilmiş Hacı Ömer Sabancı Mesleki ve Teknik Eğitim Merkezi nedeni ile kapanmıştır.
Kare planlı ve düz tavan ile örtülü beş medrese hücresi birer kapı ve pencere ile revaka açılır. Kuzey duvarlarında; dikdörtgen biçimli birer duvar nişi vardır. Mekanlardan kuzeyde yer alan ilk dördü ara duvarlarına açılmış kapılarla birbirine bağlanmışlardır.
Her iki yapı da düzgün kesme taşın yatay istifte kaplanması ile inşa edilmiştir. Buna karşılık camini destek ve örtü sistemi beton kalıplama tekniği ile yapılmıştır.
Cami ve medresenin iç mekanları sade olarak düzenlenmişken, süsleme avluya giriş kapılarında yoğunlaşmıştır. Güney kapıya oranla daha özenli bir düzenlemeye sahip olan kuzey kapıda süsleme, basık kemerli kapıyı çevreleyen yuvarlak kemerde karşımıza çıkar. Kemerin alt bölümü düşey silmelerle hareketlendirilmiş, silme yüzeylerinde ve kapının iki yanındaki kare kesitli sütuncelerde zikzak ve beş kollu yıldızlar görülür. Yuvarlak kemer, kendi içinde üç bölümlü olarak düzenlenmiştir. İlk bölümde silmeli kemerler, ikinci bölümde baklava motifler, üçüncü bölümde ise, içleri sekiz kollu yıldız dolgulu, yüzeyden hafif taşkın rozetler bulunur. Ayrıca, girişin basık kemerinde malzemenin derzleri belirginleştirilmiştir.
Avluya güneyden girişi sağlayan basık kemerli kapıda da süslemeye rastlanır. Kemer taşlarında derzler silmelerle hareketlendirilmiş ve kemer üstten bir silme ile çevrelenmiştir. Kuşatma kemerinin üzerinde ise iki sıra mukarnas dolgulu şerit bulunur.
B.TÜRBELER
1.Şeyh Müslüm Türbesi (Eba Müslüm-i Horasan-i Türbesi)
Yapı, Suruç İlçesi’nin 10 km doğusundaki Ziyaret Köyü’ndedir. Külliyeye ait türbenin inşa kitabesi yoktur. Türbenin 1168’de Selçuklular zamanında yapıldığı bahsedilmektedir. Bugün türbe yerli ve yabancı turist tarafından ziyaret edilmektedir. Bugünkü durumuna çeşitli onarım ve değişikliklerle gelen türbenin IV.Murat tarafından da restore edildiği kaynaktan öğrenilmiştir.
Yapıya batı tarafında yer alan, duvarlarla çevrili bir avlu kapısından girilmektedir. Avlu kapısı, dikdörtgen formlu, demir malzemeli ve yeşil boyalıdır. Avluda, türbeyi kuzey ve doğudan çeviren revaklı bölüm vardır. Geniş kemerlerden oluşan revaklı bölümün kemerleri arasında Arapça Allah yazmaktadır. Ayrıca avlu içinde yeni yapılan beşgen şadırvan bulunmaktadır.
Avludan, sivri tonoz örtülü, dilimli kemerli bir niş içindeki, dikdörtgen formlu yeşil boyalı bir kapıdan türbeye girilmektedir. Geçiş üç basamakla sağlanmaktadır. Türbe, 14x14m ölçülerinde, kare planlıdır. Tek kubbeli yapıda, kubbeden kare gövdeye Geçiş pandantiflerle sağlanmıştır. 4 cephesinde de geniş sivri kemerli açıklıklar vardır.
Fakat güney cephesindeki açıklığın onarımlarda kapatıldığı anlaşılmıştır. Türbe, içten ve dıştan yeşil boyalıdır. Eskiden alaşık duvar örgüsüne sahip olduğu köy sakinlerince söylenmiştir. Sanduka, 2 m boyutlarındadır. Türbeye bitişik bir arka oda vardır. Karanlık oda denilen bu odada şifa arayanların yattığı söylenir.
Türbeye, batı ve kuzeyden bitişen iki koridor bulunmaktadır. Dikdörtgen planlı koridorların örtü sistemi sivri tonozdur. Batıdan bitişen koridorda, yarım daire profilli bir niş vardır. Kuzey koridorun sonundaki kapının, eskiden camiden türbeye girişi sağlayan ara kapı olduğu anlaşılmıştır. Çünkü, koridor sonundaki asıl kapının kapatıldığı söylenmektedir. Kapı, kesme taştandır. Kapının dilimli kemerindeki kitabede:
“Bu mübarek kubbeyi ….oglu Şeyh Müslüm’ün mezarı üzerine 945 yılının cemaziyelevvel ayında 25 Eylül-24 Ekim 1538’de Allah’ın rahmeti ve mağfiretini niyaz eden Şeyh Muhammed oğlu Şeyh Hüseyin yaptırmıştır.” yazılıdır. Yazı, sülüs yazıdır. Bu kapının ilerisinde, Şeyh Said Türbesi vardır. 2.80x2.80 m ölçülerinde, kare planlı ve tek kubbeli bir yapıdır. Küçük, dikdörtgen formlu bir kapı ile girişi sağlanmaktadır. Şeyh Said’in, Şeyh Müslüm’ün yakını olduğu söylenmektedir.
Birçok şifa dağıtıldığına inanılan türbe, daha çok çocuğu olmayan kadınlar ve Akıl sağlığını yitirenlerin getirildiği bir ziyarettir. Külliyenin türbesinde gömülü olduğuna inanılan Şeyh Müslüm ya da Şeyh Mesleme Bin Name es Serucin hakkında bilinenler söylencelere dayanmaktadır.
Külliyenin kuzeybatısındaki mezarlıkta muhtemelen Şeyh Müslüm’ün yakınları ve müridlerinin gömüldüğü düşünülmektedir.
2.Şeyh Nasır Türbesi
Suruç İlçesi’nin 2 km batısına düşmektedir. Suruç Belediyesi Şeyh Nasır Mezarlığı içerisindedir. Kare planlı ve tek kubbeli 355x355 cm ölçüsünde bir yapıdır. Yapı içten ve dıştan yeşil boyalıdır. Kubbesi tahribatlar sonucu açılmıştır. Kubbedeki sıvasız yerlerden kesme taş ile yapıldığı anlaşılmaktadır. Suruç Kaymakamlığı’nca 1996’da hazırlanan Suruç Yıllığı’na göre kubbe çok onarılmış fakat yıkılmaktan kurtulamamıştır. Kubbeler gövdeye köşe taşlarla oturtulmuştur.
Şeyh Nasır’ın sandukası dikdörtgendir ve üç kademeli yapılmıştır. Türbenin kapısı güneydedir ve basık kemerlidir. Türbenin etrafı briketten yapılmış kısa bir duvarla çevrilidir. Yapıya batı taraftan bitişik dikdörtgen planlı briket malzemeli bir yapı vardır. İçerisindeki mezarın kime ait olduğu bilinmemektedir.
3.Şeyh Salman Türbesi
Yapı, ilçe merkezine yaklaşık 5 km uzaklıktaki Kara Köyü’nde yer almaktadır. Köy meydanının kuzeydoğusuna düşen köy mezarlığının içindedir.
Etrafı yaklaşık 1.00 m yüksekliğindeki çevre duvarı içindeki türbe oldukça sadedir. Dış kapısı, dikdörtgen formlu, demir malzemeli ve yeşil boyalıdır. Kitabesi yoktur; ancak içindeki sanduka taşının kitabesinde, 1362-1943 yazılıdır. Çok onarım geçirdiği belli olan yapının, onarım tarihleri bilinmemektedir. Yöre halkı tarafından bakım yapıldığı söylenmektedir.
Kare planlı, 3.40x3.40 m iç mekana, batı cephesindeki küçük, dikdörtgen formlu, yeşil boyalı kapıdan girilmektedir. Tek kubbesi yapıya pandantif geçişlerle oturtulmuştur. Dışarıya, giriş kapısı dışında hiçbir açıklığı olmayan yapının güney cephesinde, oldukça sade yarım daire profilli bir mihrap nişi vardır. Batı ve doğu cephesinde, dikdörtgen formlu küçük birer niş bulunmaktadır. Batıdaki niş içinde musluk vardır. Kesme taş malzemeli yapı, bugün içten ve dıştan yeşil boyalıdır.
Şeyh Salman’ın sandukası, betonarme malzemelidir ve kuzeye yerleştirilmiştir. Yeşil boyalıdır.
Şeyh Salman’ın, Hz. Muhammed’in sahabelerinden olduğu, İran Seferi’nden dönüşte, Suruç’tan geçerken rahatsızlandığı ve türbenin yerinde on gün konakladığı söylenmektedir. Konakladığı yere sonradan bu türbe inşa edilmiştir.
C. DİĞER ESERLER
1. Karadut Köyü Değirmeni


İlçe merkezine yaklaşık 4 km uzaklıktaki Karadut köyünün kuzeydoğusuna düşmektedir. Köyün çıkışında, tarlalar arasındaki değirmen, bugün kullanılmamaktadır.
Dikdörtgen planlı yapının malzemesi kesmetaş ağırlıklıdır, fakat bazı yerlerde almaşık duvar örgüsü gözümüze çarpmaktadır. Üstünün, eskiden direkli toprak çatı ile örtülü olduğu fakat 1980-1990 yılları arasında yıkıldığı köylülerce söylenmiştir.
Giriş kapısı açıklığı, dikdörtgen formludur. Giriş, güneydoğudadır. İçeride Bir dibek taşı görülmektedir. Değirmenin batısında, suyunun Üçpınar Köyünün arkasındaki kaynaktan geldiği söylenen, harap bir sarnıç vardır. Sarnıçtan bir kanalla, değirmene su girişi olduğu anlaşılmıştır.
Değirmen, bugün oldukça harap durumdadır.
2. Kara Köyü Kümbet Evleri
Suruç İlçesi çevresindeki köylerde kümbet evleri görülmektedir. Uzun yıllar yerleşim yeri olarak kullanılan “kümbet evler”, yeni yerlerine göçler nedeniyle, bugün oldukça bakımsız, bazı yerleri yıkılmış ve boşaltılmış durumdadır.
Suruç İlçesi’nin Kara Köyü’nde bulunan kümbet evler, şimdi unutulmaya yüz tutmuş durumdadır. Çoğu bakımsızlıktan yıkılan bazı kümbet evler ahır olarak kullanılmaktadır.
Kubbeli mekanlar kare ya da kareye çok yakın plandadır. Duvarları devşirme taş ya da tuğlanın balçık harçla bağlanması ile yapılmıştır ve çok özensizdir. Genellikle duvarlar ve kubbeler içten ve dıştan sıvanmıştır. Kubbeler bindirme tekniği ile oturtulmuştur. Kubbe, aşağıdan yukarıya doğru giderek küçülmüştür.
Kümbet evler iç içe açılan odalardan oluşmuştur. Geniş bir giriş kısmından diğer odalara ve mutfağa kapıyla girilmektedir.

süpersin cihan..

çok teşekkürlerr emeğine sağlık..

@TeacheR@ Nickli Üyeden Alıntı

süpersin cihan..

çok teşekkürlerr emeğine sağlık..

ben teşekkür ederim ebru