ÇOKLU ZEKA KURAMI

ÇOKLU ZEKA KURAMI

Geçmişten günümüze zekanın doğası (yapısı, tabiatı) üzerine yapılan araştırmalar ve varılan sonuçlar, iki ana başlık altında toplanabilir Bunlardan ilki, zekanın “g” faktörü denilen tek bir faktörle açıklanabileceğini ve IQ testleri ile ölçülebildiğini savunan düşüncedir. Diğeri ise zekanın tek bir faktörle açıklanamayacak kadar çok formu olduğunu savunan düşüncedir. Öyle ki, bu düşünceyi savunanlar, zekanın formları hakkında ve kaç tip zeka olduğu konusunda ortak bir fikre sahip değildirler (Paik, 1998). Guilford 120 bağımsız faktörden bahsederken Thurstone zihinsel yetenek olarak 13 farklı faktörün varlığından bahsetmektedir (Gardner, 1983;Paik,1998; Selçuk, Kayılı, Okut, 2004). Bu düşüncenin diğer bir savunucusu olan Sternberg “Triarşik” kuramı ile analitik, yaratıcı ve pratik olmak ,üzere zekanın üç boyutu olduğunu belirtmektedir (Paik, 1998; Sternberg, 1996). Goleman ise duygusal zekanın (EQ) varlığından söz etmektedir (Goleman, 1995) . Howard Gardner’ın ilk olarak 1983 yılında “Frames of Mind” (Zihnin Çerçeveleri) adlı kitabında açıklamış olduğu “Çoklu Zeka Kuramı” (Multiple Intelligences Theory) da zekanın tek bir faktörle açıklanamayacağını savunan düşünce içinde değerlendirilebilir. Gardner bu kitabını yazarken, zekayı her insanın az ya da çok sahip olduğu genel bir kapasite ya da potansiyel olarak gören yaygın düşünceyi derinlemesine araştırdığını ve aynı zamanda zekanın standart testlerle ölçülebilir varsayımını sorguladığını ifade etmiştir (Gardner, 1983, 1993).

Zekaya ilişkin bu iki anlayış tablo 1’de olduğu gibi özetlenebilir;

TEK TİP ZEKA VARDIR
ZEKANIN FORMLARI VARDIR
Zeka doğuştan kazanılır, sabittir bu nedenle asla değiştirilemez.
Zeka sayısal olarak (IQ testleri ile) ölçülür.
Zeka tekildir.
Zeka, öğrencileri belli seviyelere göre sınıflandırmak ve onların gelecekteki başarılarını tahmin etmek için kullanılır.
‘IQ tarzı düşünme’ sonucu, insanlar genel olarak iki kategoriye ayrılırlar
Zeki olanlar
Zeki olmayanlar
‘Zekilik’ sadece sözel ve sayısal becerilerle sınıflandırılmış ve özdeşleştirilmiştir.
Bireyin genetiksel olarak kalıtımla birlikte getirdiği zeka kapasitesi iyileştirilebilir, geliştirilebilir ve değiştirilebilir.
Zeka sayısal olarak hesaplanamaz.
Zeka çoğuldur, çeşitli yollarla sergilenebilir.
Zeka, öğrencilerin sahip oldukları gizil güçleri ve doğal potansiyelleri anlamak ve onların başarmak için uygulayabilecekleri farklı yolları keşfetmek için kullanılır.

Tablo 1. Zekaya İlişkin Anlayışlar

Gardner “Çoklu Zeka Kuramını” tanıtırken, her bireyin göreceli bağımsız 7 yeteneğe sahip olduğunu ifade etmiştir; ancak bu sayının insan yeteneklerinin çokluğunu ifade etmekte asla yeterli olmadığını her zaman daha fazla zeka alanlarının olabileceğini de belirtmiştir ve 1997’ de sekizinci zeka olan doğacı zekasını eklemiştir (Garner, 1983 ;Saban, 2002).
Bir yeteneğin zeka olarak değerlendirilmesinde Gardner, evrimsel biyoloji, antropoloji, gelişimsel ve bilişsel psikoloji, nöropsikoloji, psikometri alanlarından edinilen bulgular doğrultusunda, farklı kriterler kullanmaktadır (Gray and Viens, 1994; Sternberg,2003).
Yetenekleri değerlendirmede kullandığı kriterler arasında olan merkez işlem Gardner’ ın tanımına göre; bilgi süreci mekanizmasıdır yani belirli bir çeşit bilginin/girdinin beyin tarafından alınması ve işlenmesidir. Sekiz zeka ve merkez işlemleri aşağıdaki tablo 2 deki gibidir;

ZEKA

MERKEZ İŞLEMLER

Sözel Dilsel
Sözdizimi, anlambilim, sesbilim,
Müziksel Ritmik
Ritim, tını
Matematiksel Mantıksal
Sayı, kategorize etme, ilişkiler
Görsel
İmajların zihinsel dönüşümü, doğru zihinsel görselleştirme
Bedensel Kinestetik
Bireyin bedenini kontrol etmesi
Kişilerarası
Başkalarının duygularının, hislerinin, amaçlarının farkında olma
İçsel
Kendi duygularının, hislerinin, amaçlarının farkında olma
Doğacı
Çevredeki varlıkların sınıflandırılmasının farkında olma

Tablo 2: Sekiz Zeka ve Merkez İşlemleri

Gardner’ın Çoklu Zeka Kuramı ile ileri sürdüğü zekalar (Brualdi, 1998; Gardner, 1993; Nolen, 2003; Selçuk, Kayılı, Okut, 2004; Sternberg, 2003);
Sözel-Dilsel Zeka
Matematiksel-Mantıksal Zeka
Görsel-Uzamsal Zeka
Müziksel-Ritmik Zeka
Bedensel-Kinestetik Zeka
Kişilerarası Zeka
İçsel Zeka
Doğacı Zeka

Zekalar aşağıdaki gibi tanımlanabilir (Brualdi, 1998; Gardner, 1993; Nolen, 2003; Selçuk, Kayılı, Okut, 2004; Sternberg, 2003);
Sözel-Dilsel Zeka: Bireyin dile ait kavramları sözlü ya da yazılı olarak etkili bir biçimde kullanabilme yeteneğidir.
Sözel-Dilsel zekası baskın olan bireyler;
Yazılı ve sözlü iletişimde başarılıdırlar.
Kelimeleri doğru bir şekilde telaffuz ederler.
Yabancı dillere meraklıdırlar, bu dilleri kullanmada başarılıdırlar.
Anlatmayı, dinlemeyi, okumayı ve tartışmayı severler.
Kelime oyunlarından hoşlanırlar.

Matematiksel-Mantıksal Zeka: Sayıları etkili bir şekilde kullanabilme, neden-sonuç ilişkisinden varsayımlar oluşturma, sorgulama ve soyut işlemler yapabilme yeteneğidir.
Matematiksel-Mantıksal zekası baskın olan bireyler;
Sayılarla çalışmayı severler.
Matematik ve Fen Bilgisi derslerine karşı çok ilgilidirler.
Bilgisayar oyunları, mantık bulmacalarından, satranç, dama gibi stratejik oyunlardan hoşlanırlar.
Olayları neden-sonuç ilişkisi içinde düşünmeyi severler.
Nesneleri gruplama, sentez ve analiz etmede başarılıdırlar.

Görsel-Uzamsal Zeka: Görsel araştırma, fark etme, zihinsel benzeştirme, uzamsal akıl yürütme, hayalleri gerçekleştirme, içsel ve dışsal benzetmeleri birleştirme yetenekleridir.
Görsel-Uzamsal zekası baskın olan bireyler;
Sanat etkinliklerini severler ve katılmaya heveslidirler.
Hayal kurmayı severler.
Okurken kelimelerden çok resimler dikkatlerini çeker.
Varlıkların görsel imgelerini çok iyi ve net hatırlarlar.
Görsel sunuları izlemeyi severler.

Müziksel-Ritmik Zeka: Müzik formlarını algılama, ayırt etme ve müzikle ifade etme yetenekleridir.
Şarkıların melodilerini çok iyi hatırlarlar.
Bir müzik aletini çok iyi çalarlar ya da çalmak isterler. Müzik dersini çok severler.
Çevresindeki seslere karşı duyarlıdır ve hassastırlar.
Bir şarkı duyduğunda farkında olmadan ona eşlik ederler.
Çalışırken müzik dinlemekten hoşlanırlar.

Bedensel-Kinestetik Zeka: Bireyin düşünce ve duygularını anlatmak için vücudunu kullanması, ellerini kullanarak yeni şeyler üretmesi yeteneğidir. Bir problemi çözmek, bir model inşa etmek veya bir ürün meydana getirmek için vücudunun belli organlarını kullanabilme yeteneğidir.
Bedensel- Kinestetik zeka alanı baskın bireyler;
Spor faaliyetlerine katılmaktan hoşlanırlar.
Bir yerde uzun süre hareket etmeden kaldıklarında bu durumdan hoşlanmazlar kımıldamaya başlarlar.
Jest, mimik, el ve kol hareketlerini konuşurken çok kullanılırlar.
Birşeyi parçalarına ayırmayı ve onları tekrar birleştirmeyi severler.
Çamurla oynamayı, yontmayı veya diğer devinimsel nitelikteki etkinliklere katılmaktan hoşlanırlar.

Kişilerarası Zeka: Çevresindeki insanların duygularını, isteklerini ve ihtiyaçlarını anlama, ayırt etme, onlarla etkili iletişim kurabilme yeteneğidir.
Kişilerarası zekası baskın olan bireyler;
En az iki veya üç yakın arkadaşı vardır.
Empati yetenekleri çok gelişmiştir.
Arkadaşlarıyla ya da akranlarıyla sosyalleşmeyi çok severler.
Başkaları daima onlarla birlikte olmayı isterler.
Başkalarına selam verirler, onların hatırlarını sorarlar ve onları önemserler.

İçsel Zeka: Kendini tanıma ve kendisi hakkında sahip olduğu bu bilgi ve anlayış ile uyumlu davranışlar sergileme yeteneğidir.
İçsel zekası baskın olan bireyler;
Bağımsız olma eğilimindedirler.
Duygularını, hislerini ve düşüncelerini açık ve net bir şekilde dile getirirler.
Kendilerine güvenleri yüksektir.
Kendilerinin zayıf ve güçlü yanları hakkında gerçekçi bir görüşe sahiptirler.
Başkalarına pek fazla akıl danışmazlar.

Doğacı Zeka: Yaşayan canlıları tanıma, onları belli karakteristik özelliklerine bağlı olarak sınıflandırma ve diğerlerinden ayırt etme yeteneğidir.
Doğa zekası baskın olan bireyler;
Doğa, hayvanat bahçesi gezilerini severler.
Hayvan hakları ve çevre koruma ile ilgili konuşmayı sever.
Toprakla oynamayı, bitki yetiştirmeyi sever.
Mevsimlere, iklim olaylarına, yeryüzü şekillerine, gökyüzüne karşı meraklı ve ilgilidirler.
Çevre bilinçleri iyi gelişmiştir.

Çoklu Zeka Kuramına gelen en büyük eleştiri çalışmanın kullanışlı bir insan yetenekleri çalışması olarak görülmesi ve geçerli bir zeka incelemesi olmadığı düşüncesidir. Gardner bu eleştiriye karşılık olarak; zeka kelimesi üzerine özel bir prim koymadığını ama çeşitli insan yeteneklerinin eşitliği üzerine büyük bir önem verdiğini ifade etmiştir. Eğer eleştiriler, sözel-dilsel ve matematiksel-mantıksal düşünmeyi yetenek olarak etiketlemeye gönüllü olursa ve bu yetenekleri temel olarak yerleştirmekten uzaklaşırsa kendisinin de “çoklu yetenekler” üzerine konuşmaktan mutlu olacağını ifade etmiştir. Gardner, zeka ve yetenek arasında herhangi bir zıtlık kullanma girişimini reddederek bu eleştirilerin kritik insan faaliyetlerinin boyutunu hiçe sayma ya da asgariye indirme yönünde gizli bir girişim olduğunu ifade etmiştir (Gardner, 1983).
Gardner’ a göre (Gardner, 1983-1993);
Zeka, bir veya birden fazla kültürde değer bulan bir ürün ortaya koyabilme kapasitesidir.
Zeka, gerçek hayatta karşılaştığı problemlere etkili ve verimli çözümler üretebilme becerisidir.
Zeka, çözüme kavuşturulması gereken yeni veya karmaşık yapılı problemleri keşfetme yeteneğidir.

Çoklu Zeka Kuramı İlkeleri

Zeka tek bir faktörle açıklanamayacak kadar çok yeteneği kapsar.
Her birey çoklu zekalara sahiptir.
Her insanda söz konusu olan bu zekalar değişik düzeylerde bulunabilmektedir, yani bireyde bazı zekalar baskın, bazıları çekiniktir.
Tüm zekalar tanımlanabilir, beslenerek geliştirilebilir ve güçlendirilebilir ya da görmezden gelinerek zayıflatılabilir.
Kişisel geçmiş, içinde yaşanılan kültür ve genetik faktörler zekaların gelişimini etkilemektedir.
Her birey farklı zihinsel bileşime (komposizyona) ve farklı zeka profiline sahiptir.
Zekalar bireyden bireye değişen farklı gelişim sürecine sahiptir.
Çoklu zekalar beyinde farklı alanlara yerleşmiştir, hem birbirinden bağımsız olarak hem de birlikte belli bir uyum içinde çalışabilirler.
Keşfedilmeyi bekleyen zekalar olabilir.

Çoklu Zeka Kuramının Eğitim ve Öğretime Yansıması

Çağımızın bilim ve teknoloji yenilikleri, öğrenmeyi öğrenme, hayat boyu öğrenme gibi global çağdaş eğitim yaklaşımlarının kabulü, müfredat ve müfredat politikalarını etkilemiştir. Bu etki ile eğitim ve öğretim sürecinde, önem ve vurgu “öğretme” sözcüğünden “öğrenme” sözcüğüne, “öğretmen merkezli öğretmeden” “öğrenci merkezli öğrenmeye” çekilmiştir.
Bu değişim, öğretmenin rolünü eğitim öğretim sürecini kolaylaştırıcı bir rehber, öğrencinin rolünü ise süreçteki aktif katılımcı olarak belirleyerek, bağımsız öğrenme, hayat becerileri kazanımı, program süreci, vizyon ve misyon kavramlarının değer kazanmasını sağlamıştır. Tüm bu değişimler, eğitim-öğretim alanının en küçük birimine kadar her aşamada etkisini göstermektedir. Bu bağlamda, eğitim öğretim teknoloji ve materyallerinden birisi ve en etkilisi olarak değerlendirilebilecek, kitaplarımızda da değişim yapılmaktadır.

SEVGİLİ ÖĞRETMENİM;
Çoklu Zeka Kuramı ilkeleri, sınıfınızda kullandığınız metot, yöntem ve stratejilerle ilişkilendirilebilir.
Çoklu Zeka Kuramının ilkelerine dikkate alarak eğitim öğretim sürecinin içinde hem öğrencileriniz hem siz mutlu olabilirsiniz.
Çoklu Zeka Kuramı dikkate alındığında öğrencinin rolü, öğretmenin rolü, kullandığımız öğretim yöntem ve teknikleri, ölçme değerlendirme çalışmalarımız aşağıdaki gibi özetlenebilir:
Öğrencinin Rolü
Öğretmenin kendisine sunmuş olduğu tüm zekalarına seslenen etkinliklere katılmak, tüm zekalarını kullanarak bilgi, beceri, tutum ve değerler kazanmaktır, yani öğrenmektir
Öğretmenin Rolü
Öğrencilerin bireysel farklılıklarının farkında olarak öğrenme sürecinde onlara rehberlik etmek, bilişsel destek vermek, zekalarının hepsini önemseyerek çok çeşitli etkinlikler hazırlamak, öğrencileri yaratıcı ve eleştirel düşünceyi geliştirmeye yöneltmek ve cesaretlendirmektir.
Metot
Çoklu Zeka Kuramı ilkelerine göre yapılan öğretimde tek bir metot yoktur!
Ölçme Değerlendirme Süreci
Portfolyo hazırlamayı, öğretmenin gözlemlerini, öğrencilerin kendilerini ve birbirlerini değerlendirmesini, tüm zeka alanlarını önemseyerek hazırlanmış sınavları kapsar.

Baskın Zekası

Örnek Ürünleri
Örnek öğrenme etkinlikleri
Örnek Meslek Grupları

Sözel Dilsel

Söylemler
Şiirler
Hikayeler
Romanlar

Metin okuma,sunuş yapma,kavram haritası yapma,sözcük sınıflandırma,bulmacalar kullanma,slogan üretme, yaratıcı yazma,günlük yazma,kaset dinleme, reklam çalışması yapma, hikaye-masal anlatma, diyalog tamamlama, cevaplara uygun soru üretme,hikaye haritası kullanma, kütüphaneye gitme

Yazar
Şair
Gazeteci
Tercüman

Görsel Uzamsal

Fotoğraflar
Diyagramlar
Resim
Heykel
Film

Zihin haritası çıkarma,poster yapma,kupür sergileme,kukla kullanma,resimleme,film video seyretme, görsel tahmin çalışmaları yapma,slayt gösterisi yapma,harita üzerinde çalışma,ipucu kartları hazırlama,grafik-diyagram yorumlama,bazı olayların oluşumunu izleme,zaman çizelgesi hazırlama.

Karikatürist
Fotoğrafçı
Modacı
Grafik tasarımcısı
Deniz kaptanı

Müziksel Ritmik
Şarkılar
Cıngıllar

Mırıldanma, ses ya da ritimle ifade etme, bir müzik aleti solosu yapma,müzikle ilgili bilgisayar yazılımları kullanma, fon müziği eşliğinde çalışma, duyduğu sesin ne olduğunu tahmin etme, duygularını müzikle anlatma, sesleri kullanarak kodlamalar yapma.

Müzisyen
Ses kayıtçısı
Aranjör
Besteci

Doğacı
Doğa koleksiyonları
Doğa fotoğrafları

Kokla-yaz-tartış,tat-yaz-tartış,benzer-farklı çalışması,doğadaki olguları gözleme,bir seyir defteri tutma, doğal nesneleri sınıflandırma,bir hayvan ya da bitki hakkında rapor yazma, doğadaki bir nesnenin geometrik şeklini konu ile ilişkilendirerek kullanma,konuyu doğa ile ilişkilendirme.

Biyolog
Veteriner
Peyzaj Mimar
Orman Mühendisliği

Matematiksel
Mantıksal
Bilgisayar programları
Yap boz çözümleri
İspat
Beyin fırtınası yapma,diyagram ya da grafik hazırlama,venn şeması kullanma,deney yapma,liste yapma,hipotez çalışması yapma grafik düzenleyici kullanma,problem üretme, problem çözme,kuraldan sonuç çıkarma.

Bilgisayar programcısı
Doktor
Ekonomist

İçsel
Şiirler
Günlükler
Otobiyografiler

Kendini izle çalışması yapma,sessiz çalışma, konu durum hakkında duygular tamamlama,sevdiğin sevmediğin şeyleri ifade etme çalışması,bağımsız çalışma,alternatifler arasında seçim yapma,hatıra defteri tutma.

Şair
Psikolog
Felsefeci
Danışman

Kişilerarası
Grup çalışmaları
Grup projeleri
Diyaloglar
Küme çalışmaları,eşli öğrenme,sunum yapma, takım projesi, işbirliğine dayalı projeler,yayın çıkarma çalışması,akran öğretimi yapma, sosyal sorunlar çözme çalışmaları.

Öğretmen
Politikacı
Antropolog
Hemşire
Bedensel Kinestetik
Pantomim
Tiyatro oyunu

Rol canlandırma,işaret dili kullanma,el becerisi gerektiren çalışmalar yapma, fiziksel özellikleri ile benzeşim kurma çalışmaları.

Atlet
Tiyatro,sinema sanatçısı
Çoklu zekalara göre örnek ürünler, katılmaktan zevk aldıkları etkinlikler ve tercih ettikleri meslek grupları aşağıdaki tablo 3 de olduğu gibi özetlenebilir.

Tablo 3. Zeka Alanlarına Göre Örnek Ürün, Öğrenme Etkinlikleri Ve Meslek Grupları

UNUTMAYALIM;
Öğrencilerimiz bize bazı sinyaller verirler, gelin hep birlikte ne demek istediklerine bir bakalım.

Ders sırasında;
Defterini, sıranın üzerini ve yakınsa duvarı karalıyor.
Mesajı; “Öğretmenim birazdan bana karalama diyeceksin ama ben zaten resim yapıyorum” (GÖRSEL UZAMSAL)

Devamlı kıpırdanıyor, sık sık tuvalet için izin istiyor.
Mesajı: “Öğretmenim hiperaktif değilim, idrar yollarımda da bir sorun yok ama başka türlü ayağa kalkmama izin vermiyorsun” (BEDENSEL KİNESTETİK)

Yanındaki arkadaşı ile konuşuyor, diğer arkadaşlarının kalemlerini alıyor, onlara sesleniyor ya da soru soruyor.
Mesajı: “Öğretmenim bana geveze diyeceksin ama dua edin sizi örnek almıyorum hiç susmazdım yoksa”. (SÖZEL DİLSEL)

Sıranın en arkasında oturuyor, dersle ilgilenmiyor.
Mesajı: “Öğretmenim benim de kendim hakkında söyleyeceklerim var, bende kendi hakkımda konuyla ilgili örnekler verebilirim ama sizden sıra gelmiyor ki” (İÇSEL).

Derste ıslık çalıyor, şarkı söylüyor, mırıldanıyor.
Mesajı: “Öğretmenim 5 dediniz de aklıma ‘sağ elimde beş parmak sol elimde beş parmak say bak say bak saaayyy bak’ şarkısı geldi hatırladınız mı? ana sınıfında öğrenmiştik ne güzeldi o günler” (MÜZİKSEL RİTMİK).

Pencereden dışarı bakıyor, dalıp dalıp gidiyor.
Mesajı: “Öğretmenim dışarıda hava sınıftaki havadan çok güzel, bakın şu ağaç bizim çocuk parkındaki ağaca çok benziyor aynı cins olabilirler mi?” (DOĞACI ZEKA)

Matematik dersinde çok başarılı ama bu derste hep başka şeylerle uğraşıyor.
Mesajı: “Öğretmenim neden bunları anlatıyorsunuz? Niçin bu ders var? Nasıl bu kadar sıkıcı olabiliyorsunuz?” (MATEMATİKSEL-MANTIKSAL)

Derste arkadaşı ile konuşuyor, anlamadıklarını arkadaşına soruyor.
Mesajı: Öğretmenim arkadaşımla konuşarak daha iyi anlıyorum kıskanmayın (KİŞİLERARASI).

Çoklu Zeka Kuramını bilen bir öğretmen olarak öğrencilerinizin tüm zeka alanlarındaki ihtiyaçlarına seslenen bir dersiniz olduğu için yukarıdaki durumları yaşamıyorsunuzdur. Çoklu Zeka Kuramını bilmeyen bir öğretmenin sınıfında yukarıdaki ya da benzer durumlar yaşanır. Bu tür sınıflarda öğretmenlerimiz genellikle

haydi çiçek olun bakalım
bugünün en akıllısı sensin çünkü en sessiz sakin sendin
1 2 3 tıp herkes yerine ses yok
aslan geliyor kaplan geliyor şişşşt
aferin size sınıfta kimse yok gibi hiç sesiniz çıkmıyor

Tümcelerini kullanarak öğrencileri derse katılmaya ya da katılmamaya teşvik ederler. Peki öğretmenim siz yukarıdaki tümceleri çok sık kullanıyor musunuz?

Alıntıdır.
(bilgileri aldığım sitede kaynak gösterilmemiş,bilinmiyor.)