LinkBack URL
About LinkBacks
|
YEME BOZUKLUKLARI*
Yeme bozuklukları psikolojik kökenleri olan rahatsızlıklardır. Bu bozukluklar kişinin psikolojik çatışmalarının yemek ve beden üzerinden dışa vurumu olarak yorumlanabilir.
Günümüz toplumunda zayıf olmak güzellik, çekicilik ve başarı simgesi olarak sunulmakta ve beslenmeye, dış görünüşe, cinselliğe aşırı vurgu yapılmaktadır. Bu durum gençlerdeki iç çatışmaları şiddetlendirmekte ve yeme bozukluğu belirtileri gösterme riskini arttırmaktadır. Nitekim yeme bozuklukları genellikle ergenlikte ortaya çıkmaktadır. Ayrıca beden biçimi ve ağırlığının önemli olduğu bazı mesleklerde (manken, balerin, güreşçi, atlet gibi) yeme bozukluğu sıklığı fazladır.
Anoreksia Nervoza, Bulimia Nervoza ve Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu en fazla bilinen yeme bozuklukları arasındadır. Ancak son zamanlarda sağlıklı yemeye, katkısız ve kanserojen madde içermeyen gıdalara olan yönelim ile birlikte bu duruma aşırı düşkünlüğü içeren ortoreksiya nervoza da yeme bozuklukları arasına katılmıştır.
I. ANOREKSİA NERVOZA NEDİR?
Anoreksia nervoza genellikle ergenlik döneminde görülmekle birlikte çocukluk ve geç erişkinlik döneminde de ortaya çıkabilir. Bu hastaların yalnızca % 5-10’u erkektir ve yapılan araştırmalar bu kişilerin eşcinsel eğilimleri olabildiğini göstermektedir.
Anoreksik kişi:
· Yaşı, boyu ve beden ölçülerine göre normalden daha az kilodadır (Beden ağırlığının %30’unun kaybı söz konusudur).
· Aşırı derecede zayıf olmasına karşın, bedeni ve kilosu hakkında yoğun endişe duyar. Bu nedenle düzenli olarak spor yapabilir, kilo kaybetmek için ilaç (laksatif, idrar söktürücü,vb.) kullanabilir ya da kendini zorla kusturabilir.
· Aşırı derecede zayıf olmasına karşın kendisini şişman hisseder.
· (Kadınlarda) Ardışık olarak en az 3 ay adet görmemiştir.
Anoreksia Nervozanın Fiziksel Riskleri
Psikolojik yardım aldığında 1/3’ü iyileşme gösterebilen anoreksia nervoza hastalarının yaklaşık % 20’si hastalık sonucu ölüm tehlikesi ile karşı karşıyadır. Bu kişiler zayıflıklarının tehlikeli boyuta geldiğinin farkına varmazlar.
Anoreksiya nervozanın fiziksel riskleri şunlardır:
· Düzensiz olarak adet görme ya da adet görememe,
· Saç, deri ve tırnaklarda değişimler,
· Bedende ödem ve yara oluşumları,
· İleri yaşlarda osteoporosis,
· Mide ve bağırsak sorunları,
· Kalp rahatsızlıkları,
· Ağız ve diş sorunları.
Anoreksia Nervoza’ya Eşlik Edebilecek Diğer Psikiyatrik Sorunlar
Anoreksia nervoza hastalarında depresyon, kaygı bozuklukları, mizaç dalgalanmaları, kleptomani ve cinsel sorunlara sıklıkla rastlanır.
II. BULİMİA NERVOZA NEDİR?
Bulimia nervozanın başlangıcı genellikle geç ergenlik dönemidir ancak çocukluk ve geç erişkinlik döneminde de ortaya çıkabilir.
Bulimik kişi:
· Yineleyen aşırı yeme (tıkınma) dönemleri yaşar ve bu dönemler sırasında denetimini yitirdiği hissine kapılır.
· Yedikten sonra kendini zorla kusturur, fazla spor yapar ya da ilaç (laksatif, idrar söktürücü, vb.) kullanır.
· Bedenini algılamada bozukluk yaşar.
Bulimik epizodları sıklıkla suçluluk duygusu ve kendini eleştirme takip eder. Bulimia hastaları durumunu dışarıya farkettirmeyebilir, çünkü anoreksik kişilerin tersine normal ağırlıkta ya da biraz kilolu olabilir.
Bulimia Nervozanın Fiziksel Riskleri
· Kalp ve böbrek rahatsızlıkları,
· Mide, bağırsak sorunları (ishal, kabız, hazımsızlık gibi),
· Saç, deri ve tırnaklarda değişimler,
· Bedende ödem ve yara oluşumları,
· Şişmiş salgı bezleri,
· Yemek borusunda yırtık.
Bulimia Nervoza’ya Eşlik Edebilecek Diğer Psikiyatrik Sorunlar
Depresif belirtiler, mizaç dalgalanmaları, dürtü kontrol sorunları, alkol ve madde kullanımı Bulimia nervoza’ya eşlik edebilecek diğer psikiyatrik sorunlardan bazılarıdır.
III. TIKINIRCASINA YEME BOZUKLUĞU (TYB) NEDİR?
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu olan kişi:
Belirli bir zaman diliminde birçok kişinin yiyebileceğinden çok daha fazla miktarda yemek yer.
Yemek üzerindeki kontrolü kaybettiğini hisseder.
Yeme normalden çok daha hızlıdır.
Açlık hissetmediği halde rahatsızlık duygusu oluşana kadar yemeye devam eder.
Vücut biçimi ve ağırlığı ile ilgili endişeleri olmadığı için bulimik kişi gibi yedikten sonra uygunsuz dengeleyici davranışlarda (laksatif, diuretic kullanma, kusma, aşırı spor yapma, vb.) bulunmaz.
Yedikten sonra kendinden iğrenir, utanır, yoğun mutsuzluk hisseder.
TYB’nun Fiziksel Riskleri
· Mide, bağırsak sorunları (ishal, kabız, hazımsızlık gibi),
· Solunum sorunları,
· Hareket etmekte zorlanma.
TYB’ na Eşlik Edebilecek Diğer Psikiyatrik Sorunlar
TYB hastalarında depresif belirtiler, mizaç dalgalanmaları, dürtü kontrol sorunları, alkol ve madde kullanımına rastlanabilir.
TYB bozukluğu olan kişilerde Obezite sorunu oluşabilir. Tedavi olmak için kliniğe başvuran obezite hastalarının % 10-20’sinde TYB saptanmıştır.
Obezite Nedir?
Obezite uzun süre boyunca harcanandan çok enerji tüketilmesi sonucu bedenin yağ kütlesinin yağsız kütleye oranla patolojik sonuçlar doğuracak düzeyde artması durumudur. Psikolojik, fizyolojik ve genetik kökenleri olan bedensel bir rahatsızlıktır.
Obezitenin Fiziksel Riskleri
Ciddi obezitesi olan, 25 - 30 yaş arasındaki kimselerde ölüm riski normale göre 12 kat daha fazladır. Diğer riskler arasında şunlar sıralanabilir:
· Eklemlerde yıpranma,
· Yüksek tansiyon ve yüksek kolestrol,
· Karaciğer sorunları,
· Diabet riski,
· İleri yaşlarda kalp krizi olasılığı,
· Kolon ve göğüs kanseri gibi kanser türleri için artan risk,
· Solunum sorunları,
· Hareket etmekte zorlanma.
Diyet Yapmak Neden İşe Yaramaz?
Günümüzde zorlaşan yaşam koşulları ve artan hızlı tüketim ile insanlar zihinsel süreçlerden uzaklaşıp yüzeye ve görünür olana, bedenine yönelmektedir. Toplumda zayıf beden yapısı ideal olarak vurgulanmakta ve çoğu kişi şişman olduğunu düşünüp “ideal”ölçülere ulaşmak için her türlü yolu denemektedir. Ancak bu süreçte kişinin bedenine odaklaşmasına neden olan psikolojik etkenler atlanmakta ve kişi diyet yapmaya yönlendirilmektedir.
İnsanlar kilo vermek için diyet yaparlar, ancak diyet çoğu zaman işe yaramaz çünkü genellikle diyetler,
Kişinin yemeye ve bedenine odaklanmasını arttırır,
Kişi psikolojik olarak kendisini yoksun hisseder,
Kişi diyete tam olarak uyamadığı zaman kendini değersiz hisseder, suçluluk hisleri yoğunlaşır ve bu hisler yemeye daha fazla odaklanmasına neden olabilir.
YEME BOZUKLUĞU OLAN KİŞİLERİ AYIRABİLECEK ÖZELLİKLER
Davranışsal özellikler.
· Aşırı diet yapma /aşırı yeme,
· Takıntılı davranışlar (aynı bardağı kullanma, belli yiyecekleri yeme gibi),
· Bol kıyafetler giymeye başlama,
· Aşırı spor yapmaya başlama,
· Tek başına yemek yemeyi tercih etme,
· Yememek için bahaneler bulma,
· Çok yavaş/hızlı yeme,
· Tabağındaki yemeklerle oynama,
· Hemen her yemekten sonra banyoya gitme.
Bilişsel özellikler.
· Dikkat dağınıklığı,
· “Ya hep ya hiç”li düşünme biçimi,
· Takıntılı düşünceler,
· İntihar düşünceleri,
· Hafıza sorunları,
· Düşünce karışıklığı.
Sosyal özellikler.
· İnsanlardan uzaklaşma,
· Yemekli sosyal ortamlardan kaçınma,
· İlişkisel sorunlar,
· Sosyal etkinliklerle ilgilenmeme.
Fiziksel özellikler.
· Kiloda ani değişiklikler,
· Soğuğa aşırı duyarlık,
· Solunum sorunları,
· Mide, bağırsak sorunları,
· Saç, deri ve tırnaklarda değişimler,
· Bedende yara ve ödem oluşumları,
· Boğaz ağrısı,
· Kambur yürüme.
Duygusal özellikler.
· Duygu durumunda değişkenlik,
· Aşırı durgunluk/aşırı hareketlilik,
· Yoğun öfke, kaygı ya da depresif belirtiler,
· Yemek saatlerine doğru kaygı artışı,
· Yoğun suçluluk ve değersizlik hisleri.
YEME BOZUKLUKLARININ ALTINDAKİ AİLE DİNAMİKLERİ
Yeme bozukluğu olan kişilerin;
· ailelerinde genellikle yemek, kilo ve biçimle ilgili bir aşırı duyarlık söz konusudur,
· ana-babaları aşırı denetimci ve koruyucudur,
· anababalarının çocukları ve birbirleri ile ilişkilerinde çatışmalar yoğundur, sınır sorunları yaşanır,
· evlerinde aileye bağımlı olmaya vurgu vardır,
· ana-babaları aşırı mükemmeliyetçidir,
· evlerindeki tüm sorunlara karşın “iyi aile” görüntüsünü korumak önemlidir,
· ana-babalarının çocuklarından çok yüksek beklentileri vardır,
· ailelerinde psikiyatrik bozukluk riski vardır.
YEME BOZUKLUĞU OLAN KİMSELERDEKİ İÇ DİNAMİKLER
Denetim duygusu. Yaşamları üzerinde sahip olmadıklarını hissettikleri denetimi bedenlerini ve yemelerini denetleyerek kazanmaya çalışırlar.
Ayrılma–bireyleşme sorunları. Ana-babalarından ayrılma ile ilgili sorunlar yaşarlar. Bir taraftan ayrılmak isterken, diğer taraftan da ayrı bir birey olmaktan ve bu durumun sonuçlarından aşırı derecede korkarlar.
Kilo alma korkusu. Kilo almaktan aşırı derecede korkarlar. Bu korku ana-babalarıyla olan ilişkilerindeki çatışmaları, cinselliği ve cinsel kimlikle ile ilgili sorunları sembolize ediyor olabilir.
Dürtü denetimi sorunu. Yeme dürtüsünü denetlemeye çalışan kişinin yemek üzerindeki denetim düzeyi psikolojik yapısına bağlı olarak değişir. Anoreksik kişi çok fazla denetim sağlayıp yemekten uzak durabilirken, bulimik kişi zaman zaman denetimi kaybeder ve aşırı yer, obez kişi ise yemek üzerindeki denetimini bütünüyle yitirmiştir.
Beden algısında bozukluk. Yeme bozukluğu yaşayan kişilerin çoğunun beden algısında bozukluk vardır; kendileri dışındaki kişilerin bedenini doğru algılarken kendi bedenlerini ya da bazı beden bölgelerini normalden daha kilolu algılarlar.
Yeme bozukluğu alanındaki çalışmalar bedensel sıkıntıların arkasındaki psikolojik süreçlerin varlığına işaret etmektedir. Bu nedenle, yeme bozukluğu olan kişilerin psikolojik destek almaları gereklidir.
Derleyen: Gülbin Öztürk Tüter
Klinik Psikolog
* Bu bilgiler Boğaziçi Üniversitesi Rehberlik Merkezi - Broşür Dizisi için Ağustos, 2007 ' de derlenmiştir.
.ALINTIDIR.
Alıntı ile Cevapla
