Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Tanılama Süreci

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞUNDA
TANI SÜRECİ
Aile ve çocukla ilk görüşme, bilgi alma
Ailenin doldurduğu ölçekler
Okul ve öğretmenden alınan bilgiler ve öğretmenin doldurduğu ölçekler
Çocuğun değerlendirilmesi (muayene ve testler)
Aile ve çocukla ilk görüşme ve bilgi alma:

Bu aşamada aileden çocuğun bütün gelişim basamakları, o dönemde nasıl davranışlar gösterdiği sorulur. Bu bilgi ne kadar detaylı olarak alınırsa tanı o kadar iyi konulur. Aileye ait bilgiler, anne babanın özellikleri, çocuk yetiştirme ve disiplin tarzları öğrenilir. Çocukla görüşmede çocuğun davranışları, ilişki kurma biçimi gözlemlenir. Güçlü ve zayıf yanları, hoşlandığı ve hoşlanmadığı işler konusunda bilgi alınır.
Ailenin dolduracağı ölçekler:
DEHB ÖLÇEKLERİ

Conner’s DEHB Ölçeği
Turgay DSM-IV’e göre Yıkıcı Davranım Bozuklukları Tarama Ölçeği
Hacettepe Yıkıcı Davranım Bozuklukları Ölçeği
GENEL BELİRTİ TARAMA ENVANTERLERİ

Çocuk ve Gençler için Belirti Tarama Envanteri (Gadow-Sprafkin)
Çocuk Davranış Değerlendirme Ölçeği (CBCL-Achenbach)
Gerek görülürse diğer psikiyatrik bozukluklar için kullanılan ölçekler
Okuldan bilgi alma ve öğretmenin dolduracağı ölçekler:

Çocuğun zamanının önemli bir bölümü okulda geçmektedir, dikkat eksikliği en belirgin olarak okulda yaşanır. Bu nedenle okul çağındaki bir çocukta DEHB tanısı koyabilmek için öğretmenlerden bilgi alınması şarttır. Bu bilgi alma süreci içinde öğretmene açık uçlu sorulardan oluşan ve ailenin doldurduklarına benzer DEHB belirtilerinin olduğu ölçekler verilir.

DEHB ÖLÇEKLERİ

Conner’s DEHB Ölçeği
Turgay DSM-IV’e göre Yıkıcı Davranım Bozuklukları Tarama Ölçeği
Hacettepe Yıkıcı Davranım Bozuklukları Ölçeği
GENEL BELİRTİ TARAMA ENVANTERLERİ

Çocuk ve Gençler için Belirti Tarama Envanteri (Gadow-Sprafkin)
Çocuk Davranış Değerlendirme Ölçeği (CBCL-Achenbach)
Gerek görülürse diğer psikiyatrik bozukluklar için kullanılan ölçekler
Çocuğun değerlendirilmesi:


1.Bilgisayar ile uygulanan dikkat testleri (Sürekli performans testi, TOVA)
2.Nöropsikolojik testler
3.Karşılıklı yapılan hareketlere dayalı dikkat, bellek, algılama ve yönelim testleri

NÖROPSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME

Tanıya yardımcı olmak ve olası başka sorunlardan ayrımın yapılması amacıyla uygulanan bazı testler vardır. Ayrıca bu değerlendirme çocuğun tedavisine yön vermek ve nasıl çalışacağına dair önerilerde bulunmak için de kullanılır.
Çocuk/gencin çeşitli alanlarda nasıl bir gelişim gösterdiğine bakılır. Zorlandığı alanların yanısıra, güçlü olduğu daha iyi olduğu alanların belirlenmesi de çok önemlidir.

DEHB’nda AYIRICI TANI


DEHB 'nun ayırıcı tanısı 4 aşamada gerçekleştirilir:

DEHB’nun diğer psikiyatrik bozukluklardan ayrılması.
DEHB’na eşlik edebilecek diğer psikiyatrik bozuklukların araştırılması
DEHB’na benzer belirtilerle giden diğer tıbbi bozuklukların araştırılması
DEHB’na benzer belirtilerle giden psikolojik bozuklukların araştırılması
DEHB’nun diğer psikiyatrik bozukluklardan ayrılması

DEHB belirtilerinin çoğu başka psikiyatrik bozukluklarda da görülebilir. Bu nedenle ayırıcı tanıda dikkatli olunmalı ve belirtilerin hangi sorundan kaynaklandığı araştırılmalıdır.
Örnek:
Konsantre olamama, dikkati sürdürememe yerinde duramama, huzursuzluk depresyonda ve kaygı bozukluklarında da görülür.
Dikkat eksikliği, bellek sorunları, akademik başarısızlık özel öğrenme bozukluğunda da görülebilir.
Dürtüsellik, düşünmeden davranma, kendine ya da başkalarına zarar verici davranışlar davranım bozukluğunda da vardır.

DEHB’na eşlik edebilecek diğer psikiyatrik bozuklukların araştırılması

DEHB sıklıkla başka psikiyatrik bozukluklarla bir arada bulunur. Bu bozukluklar çocuğun davranışlarını, akademik başarısını, sosyal ilişkilerini farklı yönde etkiler. Belirtiler karmaşıklaşır. DEHB tanısını koymak zorlaşabilir, bazen tek bir tanıda odaklaşılıp diğer tanılar atlanabilir. Tedavide hangi yaklaşımların, hangi ilacın uygulanacağı diğer tanılara bağlıdır.

DEHB’na eşlik edebilen psikiyatrik bozukluklar

Karşıt olma-karşı gelme bozukluğu (%35-65)
Davranım Bozukluğu (%20-45)
Özel Öğrenme Bozukluğu (%20-35)
Depresyon ve diğer duygudurum bozuklukları (%3-75)
Anksiyete (kaygı) bozuklukları (%5-15)

KARŞIT OLMA-KARŞI GELME BOZUKLUĞU

DEHB olan çocukların yaklaşık %35-%65’i aynı zamanda karşıt olma-karşı gelme bozukluğu tanısı alırlar.
Karşı gelme bozukluğunda,
Erişkinlere yönelik olumsuz tutum, karşı gelme, itaatsizlik, uyumsuzluk, rahatsız etme ve sözel saldırganlık vardır.
Bu tutumlar daha çok ev ortamında gözlenir.
Çoğunlukla yakından tanıdığı erişkinlerle ya da arkadaşlarıyla olan ilişkilerinde ortaya çıkar.
Kendilerini karşı gelen biri olarak görmezler, kendi hataları için başkalarını suçlarlar.
Kolayca kızdırılabilen, alıngan bir yapıya sahiptirler.
Genelde 8 yaşından önce başlar, ergenlik döneminden sonra önemli ölçüde azalır.

Karşıt olma-karşı gelme bozukluğu tanı ölçütleri (DSM-IV)

Aniden öfkelenir.
Erişkinlerle gereksiz yere tartışır.
Erişkinlerin isteklerine ya da kurallarına karşı çıkar ya da reddeder.
İsteyerek başkalarını rahatsız edecek, kızdıracak şeyler yapar.
Kendi hata ve yanlış davranışları için başkalarını suçlar.
Alıngandır, çabuk darılır ya da başkalarınca kolay kızdırılır.
İçerlemiş, kızgın ve güceniktir.
Kincidir, öç almak ister.
Tanı için bu 8 belirtiden en az 4’ü , kalıcı ve sürekli olarak görülmelidir.
Not: Okul öncesi dönemde ve ergenlik döneminde geçici ve doğal olarak bu tür davranışlar görülebilir.Özellikle bu yaşlardaki çocuklarda bu tanı konulurken dikkatli olunmalıdır.

DAVRANIM BOZUKLUĞU

DEHB olan çocukların yaklaşık %20-%45’inde davranım bozukluğu belirtileri görülür.


Davranım bozukluğunda temel özellikler, başkalarının temel haklarına saldırı, toplumsal değerlere ve kurallara uymamakdır.
Başlama yaşına göre 2 tipi vardır:

Çocuklukta Başlayan Tip
Ergenlikte Başlayan Tip
Davranım bozukluğu tanı ölçütleri (DSM-IV)

İnsanlara ve hayvanlara karşı saldırganlık
Çoğu zaman kabadayılık eder, gözdağı verir.
Çoğu zaman kavga-döğüş başlatır.
Başkalarının ciddi biçimde yaralanmasına neden olacak silah kullanmıştır (taş, cam, tabanca).
İnsanlara karşı fiziksel olaral acımasız davranmıştır.
Hayvanlara fiziksel olarak acımasız davranmıştır.
Başkalarının gözü önünde çalmıştır (saldırıp soyma, çanta kapıp kaçma, silahlı soygun)
Birisini cinsel etkinlikte bulunması için zorlamıştır.
Eşyalara zarar verme
Ciddi hasar vermek amacıyla yangın çıkartmıştır
İsteyerek başkasının malına mülküne zarar vermiştir
Dolandırıcılık ya da hırsızlık
Başkasının evine, arabasına zorla girmiştir.
Bir şey elde etmek, bir çıkar sağlamak için çoğu zaman yalan söyler.
Hiç kimse görmeden birşey çalmıştır (mağazadan aşırmak)
Kuralları ciddi biçimde bozma
En az iki kez geceleyin evden kaçmıştır.
13 yaştan önce başlayarak, ailenin yasaklarına karşın çoğu zaman geceyi dışarıda geçirmektedir.
13 yaştan önce başlayarak çoğu zaman okuldan kaçmıştır.
Tanı için bu dört gruptaki toplam 15 belirtiden üç ya da daha fazlasının, son 12 ay boyunca bulunması gereklidir.
Bu davranışlar toplumda, okulda önemli aksamalara neden olmalıdır.
Genelde kendi davranışlarını sorun olarak görmezler, okul ve aileden alınan bilgiler çok önemlidir.

ÖZEL ÖĞRENME BOZUKLUĞU

DEHB tanısı almış olan çocukların %20-35’inde özel öğrenme bozukluğu da vardır. Öğrenme Bozukluğu zekası normal ya da normalin üstünde olan bireylerin, standart testlerde, yaş, zeka düzeyi ve aldığı eğitim gözönünde bulundurulduğunda, okuma, matematik ve yazılı anlatımının beklenenin önemli ölçüde altında olmasıyla tanısı konulan bir bozukluktur. Okuma Bozukluğu, Yazılı Anlatım Bozukluğu, Matematik Bozukluğu ve Başka Türlü Adlandırılamayan Öğrenme Bozukluğu alt gruplarını içerir. Okuma, yazma ya da aritmetik alanlarındaki güçlüklerinin yanısıra gelişimsel başka sorunları da vardır. Örneğin dikkat süreleri kısadır, sağ-sol, doğu-batı, alt-üst gibi kavramları karıştırırlar, saat, gün ve ayları karıştırırlar, zamanı söylemede güçlük çekerler, ayakabı bağlama, kravat bağlama gibi işlerde, başarısızdırlar.
DEHB tanısı olan bir çocuk yanısıra yukarıda sayılan özellikleri de gösteriyorsa mutlaka özel öğrenme bozukluğu açısından da değerlendirilmelidir.


DEPRESYON

Çeşitli araştırmalarda DEHB olan bireylerin %3-75’inde depresyona görüldüğü bildirilmiştir. Özellikle ergenlik döneminde depresyon DEHB’na eşlik eden en önemli sorunlardan birisidir.

Depresyon belirtileri:
Mutsuzluk, huzursuzluk
Kolay öfkelenme
Uykuda artma ya da azalma
Enerji azlığı, yorgunluk, halsizlik
İştahta artma ya da azalma
Benlik saygısının düşmesi, kendini değersiz hissetme
İntihar düşünceleri
Konsantre olamama
Başağrısı karın ağrısı gibi fiziksel yakınmalar
KAYGI BOZUKLUKLARI

DEHB olanların %5-15’ine kaygı bozukluğu görülmektedir. Çocukluk çağında sık görülen kaygı bozuklukları sosyal fobi ve diğer fobiler, ayrılma anksiyetesi bozukluğu, obsesif-kompulsif bozukluktur. Bu tür çocuklar kolay endişelenirler, anne babadan uzak kalmak istemezler, çeşitli korkuları olabilir, okula gitmek istemezler ya da okula giderken çeşitli fiziksel yakınmaları olur.


DEHB’na benzer belirtilerle giden diğer tıbbi sorunlar

Tiroid bezi hastalıkları
Beyinde yapısal bozukluklar
Bazı ilaçların yan etkileri ( epilepsi, kalp, astım ilaçlarının bazıları)
Bazı nörolojik bozukluklar (epilepsi, Sydenham koresi)
Frajil-X sendromu
Kurşun zehirlenmesi
Anemi, uyku apnesi
DEHB’na benzer belirtilerle giden psikolojik sorunlar:

Aile içinde çatışma ve gerginlikler
Uygun olmayan ya da yetersiz disiplin yöntemleri
Çocuk/gencin fiziksel, duygusal ya da cinsel istismarı
Yaşanmış ya da halen devam eden belirli stresler (boşanma, göç, bir yakının kaybı, kronik hastalığı vb)

.ALINTIDIR.