Çoklu Zeka Ve Beynin Etkili Kullanımı

Çoklu Zeka Ve Beynin Etkili Kullanımı
ÇOKLU ZEKA KURAMI

Howard Gardner’ın 1983 yılında “Frames of Mind: The theory of multiple intelligences” (Düşünüş biçimi: Çoklu Zeka Kuramı) adlı adlı eserinde ortaya koyduğu “Çoklu Zeka Kuramı”, zekanın toplumlar ve eğitim üzerinde yıllardır sürüp giden etkisini yani sadece dil ve matematik zekasını hesaba katan klasik zeka testi ve zeka tanımlamasını tarihe karıştırmıştır. Gardner, zekanın iki değil, yedi yönü olduğunu savunmuştur. Böylece sadece matematikte ve dilde başarılı olanların değil, müzikte, sporda, dansta, iletişimde, doğada, resimde kendini gösterenlerin ve kendini tanıyanların da zeki olduğunu ortaya çıkarmıştır.

Çoklu zeka kuramının amacı, eğitimde bireylerin neler yapabileceğinden neler yapabileceğinin düşünülmesidir. Günümüzde eğitim ve psikoloji alanındaki gelişmelerle klasik testlerin çocukların değerlendirilmesinde yeterli olamayacağı, onun potansiyel yeteneklerinin de ortaya çıkarılması gerektiği görüşü vardır. Gardner’a göre zeka, problem çözme kapasitesi ya da değerli bir ya da birden çok kültürel yapı ürününe şekil vermektir.

Gardner bireylerin aynı düşünüş tarzına sahip olmadıklarını ve eğitimin eğer bu farklılıkları ciddiye aldığı düşünülürse, bütün bireylere en etkili şekilde hizmet edeceğini belirtmiştir.Eğer bireyler farklı zeka bileşenlerini tanıyabilirlerse karşılaşacakları sorunları çözmede daha şanslı olabilirler.

Çoklu zeka her bilim dalında öğrencilerin öğrenmelerini arttıran bir öğretim süreci olarak algılanmaktadır.

Gardner’ ın çoklu zeka kuramında yer alan zeka türleri aşağıda verilmiştir.

Sözel/Dilbilimsel Zeka: Değişik kültürlerde yaşayan insan, dil kullanma becerisine sahiptir. Kimileri dili sadece iletişim amacıyla kullanırken, kimileri birden çok dil ve iletişim becerileri gösterebilirler. Dil zekası, sözcükleri hem sözlü hem yazılı olarak etkili bir biçimde kullanma becerisidir. Örneğin, sözlü olarak öykü anlatan, ya da sunuculuk yapan ve politikacı olan kişilerle şair oyun yazarı, editör, gazeteci gibi dil zekası sergileyenler bu grupta yer alırlar.

Doğa Zekası: Gardner’ın 1995’de ortaya attığı sekizinci zeka türüdür. Bu zekaya sahip olanlar, doğal kaynaklara ve sağlıklı bir çevreye ilgi duyarlar, flora ve faunayı tanırlar.

Gardner, bireylerin gösterdiği her özelliğini zeka olmayacağını, zeka olabilmesi için :

l. Bir dizi sembole sahip olması.

2. Kültürel yapıda değerli olması.

3. Aracılığıyla mal ve de hizmet üretebilmesi.

4. İçinde problem çözebilmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

Sosyal/Bireylerarası Zeka: İnsanlarla ilişki kurma,diğer bireylerin ruh hallerini, duygularını, güdülenmişliklerini ve niyetlerini anlama ve davranışlarını yorumlama yeteneğine sahip olmadır. Politikacılar, Liderler, Psikologlar, Öğretmenler, Aktörler, Turizmciler bu yeteneklerini iyi kullanan insanlardır.

Mantıksal/Matematiksel Zeka: Mantıksal düşünme,sayıları etkili kullanma, problemlere bilimsel çözümler üretme ve kavramlar arasındaki ilişkileri ayırt etme, sınıflama, genelleme yapma, matematiksel bir formülle ifade etme, hesaplama, hipotez, test etme, benzetmeler yapma gibi davranışları gösterme yeteneğidir.

Bilim adamları, matematikçiler, muhasebeciler, mühendisler, bilgisayar programcıları, istatistikçiler ve benzeri işlerle uğraşanlar mantıksal-matematiksel zekası güçlü olan bireylere örnek sayılabilir.

Özedönük/Bireysel Zeka: Bireyin kendisini, güçlü ve zayıf yönlerini, ruh halini, arzu ve niyetlerini anlama ve bu doğrultuda yaşamını planlama ve yönlendirme becerisine sahip olmalıdır. Bu zekası gelişmiş bireyler kendi duyguları ile nasıl baş edebileceğini bilme, kişisel problemlerini çözme, kendi hedeflerini belirleme, disiplinli olma, kendine güvenme gibi özellikleri gelişmiş kişilerdir. Din adamları, psikologlar, filozoflar öze dönük zekaları güçlü bireylere örnek verilebilir.

Görsel/Uzamsal: Üç boyutlu bir nesnenin şekil ve görüntüsünü hayal edebilme ya da başka bir deyişle, dünyayı doğru algılama ve algılama üzerine gördüklerini yansıtabilme yeteneğidir.

Uzamsal zeka, görsel düşünmeyi ve şekil/uzay özelliklerini şekillerle ve grafiklerle ifade etme, çizme, boyama ve şekil verme gibi davranışları kapsar. Mimarlar, denizciler, pilotlar, heykeltıraşlar, ressamlar, izciler, avcılar, dekoratörler ve tasarımcılar uzamsal zekalarını en üst düzeyde kullanırlar.

Müzikal/Ritmik Zeka: Duyguların aktarımında, müziği algılama ve sunmada müziği bir araç gibi kullanma yeteneği, yani ritme, melodiye, tona karşı duyarlı olma yeteneğidir. Bu zekaları güçlü olan kişiler, müzisyenler, koristler, orkestra şefleri, enstrüman üreticileri ve bestecilerdir.

Bedensel/Duyudevinimsel Zeka: Düşünce duyguları ifade ederken ve de problemleri çözerken bedeni kullanma yeteneğidir. Bedensel zekası yüksek bireyler sportif hareketleri, düzenli/ritmik oyunları kolayca uygulayabilirler. Balerinler, sporcular, heykeltıraşlar, mimarlar, pandomim sanatçıları, cerrahlar, teknisyenler, aktörler, el işleri ile ilgilenenler bu zekaya örnek gösterilebilir.

Çoklu Zeka Kuramı ve Gelişimi

Çoklu Zeka Teorisinin okullarda üç olası amaç için kullanımı üzerinde durulmaktadır.Bunlar;

1- Arzu edilen yeteneklerin geliştirilmesi
2- Belli bir içeriğe, konuya veya derse çok çeşitli şekillerde yaklaşılması
3- Eğitimin kişiselleştirilmesidir(Vickers,1999: 23).

Howard Gardner,yaşamın ilk yedi yılında çocukların çok çeşitli alanlarda deneyime teşvik edilmelerini önermektedir. Gardner’a göre sonraki yedi yılda (ortalama 7-14 yaş) çocuklar bazı temel beceriler ,okur-yazarlık ve kültürleriyle uyumlu bilgiler edinmeliler.Ancak bir sanat dalında,bir fiziksel alanda ve derinliğine araştırmak istedikleri akademik bir konuda uzmanlaşma yoluna girmiş olmalılar. “Bir konuya hakim olma” duygusunu ,tecrübesini yaşamalılar. Lise ve üniversite devresinde öğrenciler çok çeşitli kitaplar ve yayınlar okumalı ,çeşitli dersler almalı,öğretim programının tüm alanlarında etkinliklerde bulunmalıdırlar. Hayatın izleyen evresi de(21-28 yaş arası),uzmanlaşmaya yöneliktir(Vickers,1999: 33-34).

Gardner;öğretmenler için,ne öğrettikleri veya nasıl öğrettiklerinin değil,insan olarak nasıl bir örnek teşkil ettiklerinin önemli olduğunu vurgulamaktadır. Dersler unutulduktan sonra akılda kalan tek unsur öğretmenin nasıl bir örnek olduğudur. Öğretmen olmak ebeveyn olmak gibidir. İstediğiniz kadar sözler verin veya destek olun,eğer siz o değerleri bünyenizde barındırmıyorsanız hepsi anlamsız kalır. Öğretmen olarak konunuz sizi heyecanlandırıyorsa,öğrenme heyecanı duyuyorsanız,insanlarla ilişkilerinizden,bir seyahatte okuduğunuzdan,izlediğiniz bir piyesten,ya da çözdüğünüz bir problemden duyduğunuz heyecanı istikrarlı olarak çocuklara iletebiliyorsanız,işte onlara verebileceğiniz en değerli armağan budur(Vickers,1999: 35).

kuramın gelişimi:
Gardner,bir insanın felç olduğunda beynin belirli bir kısmının hasara uğradığını ve beynin bu hasarı hangi kısmının yaptığını söylediğini ifade etmektedir. Müziksel yeteneğini kaybeden insanlar halen konuşabilmekte,dilsel yeteneğini kaybeden insanlar da halen şarkı söyleyebilmektedir. Bir yetenek kaybedildiğinde diğerleri korunabilmektedir. Öyleyse insanların tek bir zekaya sahip olmaları mümkün değildir. Bu Gardner’ı,sadece beyin araştırmaları dünyasına götüren bir anlayış değil aynı zamanda ÇZK’na götüren neden olmuştur.
(Tarman,1999:13).

Gardner’ın analizi;bizim gerçeği öğrenmemizi ve bilmemizi sağlayan bir ya da iki zeka yerine,bütün insanlarda çeşitli zekaların olduğunu ortaya çıkarmıştır. Gardner Çoklu zeka kuramını kurarken başlangıçta yedi tür zeka tanımlamış,daha sonra bu zekalara sekizinci olan doğa zekasını eklemiştir. Gardner ileri sürdüğü zeka türleri dışında da başka zeka türlerinin de olduğuna inanmaktadır. Gardner’a göre hayatı ilginç kılan her bir zeka alanında aynı güçte olmadığımız ve hepimizin aynı zeka bileşimine sahip olmayışımızdır. Nasıl ki insanlar görünüş itibarıyla birbirinden ayrıysa zeka bakımından da farklılıkları vardır. Çoklu zeka kuramında yer alan zeka türleri aşağıdaki şekilde sınıflanmaktadır(Akt.Demirel,1999: 142; Akt.Tarman,1998: 12-16).

Gardner ,Çoklu Zeka fikrini ortaya attıktan sonra,pek çok yeni zeka da düşünülmeye başlamıştır(mizah,yemek yapma,altıncı his becerisi gibi). Ancak zamanla bu yeni zekaların ya diğer zekalar içinde yer aldığı ya da tam olarak zeka sayılamayacağı görüşleri ortaya çıkmıştır. Nitekim Gardner’ın son zeka türü olarak önerdiği doğal zeka da tartışılmaktadır. Bu tartışmaları sonuçlandırabilmek için Gardner ölçütler belirlemiştir. Bir özelliğin zeka olabilmesi için;

1-Bir dizi sembole sahip olabilmesi
2-Kültürel yapıda değeri olması
3-Aracılığıyla mal veya hizmet üretebilmesi
4-İçinde problem çözülebilmesi gerekmektedir(Akt.Talu,1994:165).


ÇZK bilişsel bilim,gelişimsel psikoloji ve nörobilimden yararlanarak her bireyin zeka düzeyinin otonom güçler ya da yetenekler tarafından oluştuğunu ve 8 zeka gücünün var olduğunu savunmaktadır. Zekalar her zaman birlikte çalışırlar;ancak bu çok karmaşık yollarla gerçekleşir. Bir zeka ,dahiler ve (beyinden kaynaklanan) özürlü bireyler dışında her zaman birbiriyle etkileşim halindedir. Örneğin bir futbol oyuncusu ,bedensel zekayı,koşar,yakalar ve vururken;uzamsal zekayı sahayı ve görevini tanırken;dil ve sosyal zekayı kendini değerlendirirken kullanmaktadır(Akt.Talu,1994:166).

Dr.MİNE CANAN ŞENDOĞDU

alıntıdır.