Çocuğu Zeki Yapmanın 8 Yolu
Çocuğu Zeki Yapmanın 8 Yolu
Zekânın ne olduğu, nasıl geliştiği, nasıl ölçülmesi gerektiği konusundaki tartışmaların başlangıcı çok eskilere dayanmakta ve günümüzde de devam etmektedir. Zekâ ile ilgili ilk çalışmalar zekâ testleri alanında ağırlık kazanmıştır. Son zamanlarda ise, zekâ testlerinin gerçeği yansıtmadığını; çünkü zekânın birden çok etmenden oluştuğu savunulmaktadır. Bu alandaki ilk çalışmaları yapan Thurstone’dur. Daha sonra benzer bir zekâ modeli geliştiren Guilford olmuştur.Zekânın tek boyutlu olmadığına dair çalışmalar artmakta ve bu alandaki yaklaşımlar, bilim dünyasında her geçen gün biraz daha kabul görmektedir. Bu konudaki en önemli çıkışı yapan Howard Gardner olmuştur. Çoklu zekâ kuramını geliştiren Gardner, zekânın tek boyuttan oluşmadığını, insanda birçok zekâ türünün olduğunu savunmuştur. İnsanların yetenek diye nitelediği alanlar, Gardner tarafından zekâ olarak isimlendirilmiştir.
Gardner’e göre zekâ, problem çözme veya bir ya da birden fazla kültürde değer verilen bir şeyi yapmaya yarayan bir insan yeteneğidir. Eğer bir kültür, bir problemi çözmeye bir ürünü belli bir biçimde yaratmaya önem veriyorsa, o yetenek zekâ olarak ele alınabilir. Bu açıdan bakılınca, gerçek yaşamda karşılaşılan problemleri çözemeyen bir kişinin zekâ testlerindeki sayısal ya da sözel problemleri çözüyor oluşu çok önem taşımamaktadır (Açıköz, 2003).
Zekâ testlerine en büyük eleştirileri yöneltenlerden biri de Gardner’dir. Ona göre, zekâ testlerinden düşün puan alan çocuklar, çok iyi araştırmacılar olabilir ve büyük başarılarla sonuçlanan işler yapabilirler. Bu nedenle zekâ testleri uygulama yerine çocukların yaptıkları ve ilgilendikleri işlere bakılarak onlar hakkında daha gerçekçi ve objektif bilgilere ulaşılabilir.Bir yeteneğin zekâ olabilmesi için gerekli bir başka ölçüt, o yeteneğin beyinde gösterilip gösterilmemesidir zekâ denilebilecek yetenekte geri ve ileri olanlar vardır. Örneğin, insanlarda “kimiz?”, “Nereden gelip nereye gidiyoruz?”, “Neden ölüyoruz?” vb. soruların yanıtlarını araştıran bir var olma zekâsı olabilir. Ancak, beyinde bu yeteneğin zekâ olduğuna ilişkin çok fazla kanıt bulunmadığı için bu yeteneğe zekâ diyemiyoruz. Bir yeteneğin zekâ olabilmesi için bu ölçütlere uygun olabilmesi gerekir (Açıköz, 2003).
Klasik zekâ testlerinde bireyi tek bir zekâ bölümü (IQ) belirleniyordu. Bu zekâ testleri bireyin diğer yeteneklerini saptayamıyordu. Zekâ testleri sonuçlarına göre IQ’sü düşün olan çocukların birçoğu müzik, resim, spor, politika alanlarında başarı gösterebilmişlerdir. Çoklu zekâ kuramına göre, bireyde birden fazla zekâ bulunmakta ve bu zekâ türleri birbirinden bağımsız oldukları için ayrı ayrı kullanılıp geliştirilebilir. Çocuğun başarıya ulaşabilmesi için IQ’sünün yüksel olması o kadar önemli değildir; çünkü klasik zekâ teorisi matematiksel ve sözel zekâ olmak üzere iki zekâdan söz ediliyordu, çoklu zekâ kuramında ise sekiz tür zekâ vardır.
Birinde başarı göstermeyen bir diğerinde başarılı olabilir yani zeki olmanın sekiz yolu olduğu belirtiliyor.. Önemli olan bu zekâyı ortaya çıkartıp doğru yönlendirmek ve bu alanda ilerlemesini sağlamak için gerekli cesaretle donatmaktır. Çoklu zekâ kuramının ilk modelinde yedi çeşit zekâya yer veriliyor, sonraki yıllarda doğalcı zekâ da eklenerek, insanlarda sekiz zekâ türü olduğu belirtiliyor. Her insan da bu zekâ türleri belli ölçülerde bulunur; fakat zekâ türlerinin insanlardaki dağılımı farklılık gösterir. Örneğin, kimi insanda mantıksal zekâ öne çıkarken, bir başkasında bedensel zekâ önde olur. Her insan bir başka insandan farklı bir zekâ karışımına sahiptir. Ayrıca zekâlar çeşitli biçimlerde ortaya çıkabilir. Örneğin, bedensel zekâya sahip olan kimi insan cerrah olurken, kimi de koşucu olabilir. Bundan dolayı çocuğun potansiyel zekâsını ortaya çıkartmak yerine, çocuğun zekâsını kullandığı alan üzerinde durmak gerekir.Gardner’e göre zekâ türleri şunlardır:
Dilsel/sözel zekâ
Matematiksel/mantıksal zekâ
Görsel/alansal zekâ
Bedensel/kinestetik zekâ
Müziksel/ritmik zekâ
Sosyal/kişiler arası zekâ
Kişiye dönük/içsel zekâ
Doğacı zekâ
1. Dilsel/Sözel Zekâ
Güçlü bir hafızaya sahiptir.Hikâye ve olayları anlatma becerisine sahiptir. Hayal gücü geniştir ve çok güzel öyküler anlatabilir, yazabilir.Sözcük hazinesi geniştir ve sözcük oyunları oynamayı sever. Sözcükleri, yazılı ve sözlü olarak kullanma yeteneği yüksektir. Dildeki bütün unsuzlarını kullanma becerisine sahiptir.Çok iyi iletişim kurar.Okumaya, yazmaya ve ezberlemeye ilgisi fazladır.Yabancı dil öğrenmede zorluk çekmez.Politikacılarda, şairlerde, yazarlarda, senaristlerde, gazetecilerde bulunan zekâ türüdür.
2. Matematiksel/Mantıksal Zekâ
Matematiğe ve hesaplara yatkındır. Zihinde sayısal ilişkileri çok iyi kavrar ve düzenler. Sayı ve sembolleri çok iyi kullanır.Satranç gibi strateji ve mantık oyunlarına ilgisi vardır. Bul tak ve yap bozları sever.Üst düzey düşünce becerilerini kullanır.Sıralı hesapları, tümdengelim ve tümevarım düşünme yeteneği yüksektir.Karmaşık ilişkileri algılar, neden-sonuç ilişkilerini bulur ve çok mükemmel akıl yürütür.Motorlu ve elektrikli araçların düzeneklerini ve çalışma biçimlerini merak eder ve öğrenir. Matematikçilerde, bilim adamlarında ve mucitlerde bulunan bir zekâ türüdür.
3. Görsel/Alansal Zekâ
Mekansal ilişkileri çok iyi kavrar.Görüntüleri zihninde çok iyi canlandırır.Gördüğü alanları çok net hatırlar.Harita, grafik ve şekillerden çok iyi anlar. Görsel sanata ve görsel etkinliklere ilgisi fazladır.Şekiller arasındaki ayrıntılara önem verir.Alanda yönelebilme yeteneğine sahiptir.Nesneler arasındaki mesafesi gerçek ölçülere yakın tahminlerde bulunur.Hareketli bir hayal dünyası vardır.Ressamlarda, heykeltıraşlarda,, avcılarda, mimarlarda, tasarımcılarda ve grafikerlerde bulunana bir zekâ türüdür.
4. Bedensel/Kinestetik Zekâ
Akıl ve beden arasında olağanüstü bir uyum vardır.Beden hareketleri çok esnektir, adeta otomatik bir makine gibi çalışır.Enerji doludur, bu nedenle daima hareket halindedir.İnce ve kaba motor becerileri çok iyi gelişmiştir.Birçok spor dalına ilgi duyar ve hepsinde başarılıdır.Dansçılarda, sporcularda, cerrahlarda, zihin-beden koordinasyonunu gerektiren meslek sahiplerinde bulunana bir zekâ türüdür.
5. Müziksel/Ritmik Zekâ
En erken ortaya çıkan ve en erken fark edilen zekâ çeşididir.Seslere karşı duyarlıdır.Ritmik sezgisi güçlüdür.Birden çok müziği ve sesi birbirinden ayırt edebilir.Duygularını müzikle ifade etmeyi daha çok sever.Müzik aletlerine ilgisi var ve birkaçını çalabilir.Duyduğu ritmi taklit edebilir.Özgün ritimler yapabilir.Notalara tepki verebilme kapasitesi yüksektir.Notayı çok kolay öğrenir.Özgün müziksel çalışmalar yapabilir.Beden hareketlerini müzikle bütünleştirebilir.Bestecilerde, şarkıcılarda, ses teknisyenlerine, müzik aleti yapanlarda bulunana bir zekâ türüdür.
6. Sosyal/Kişiler Arası Zekâ
İnsanları çok iyi tanır.İnsan davranışlarını yorumlama yeteneğine sahiptir.İnsanlarla çok iyi ilişkiler kurar, bu sebeple çok sayıda arkadaşı vardır.Arkadaşlarının sorunlarıyla ilgilenir, onları dinler ve önerilerde bulunur. Liderlik özelliği ve işbirliği yapabilme özelliği baskındır.Çok iyi empati kurar. Karşısındakinin ruhsal durumuna karşı duyarlılık gösterir.Terapistlerde, öğretmenlerde, satış elemanlarında bulunan bir zekâ türüdür.
7. Kişiye Dönük/İçsel Zekâ
En geç gelişen ve ortaya çıkan zekâ türlerinden biridir.Kendini çok iyi tanır. Güçlü ve zayıf yönlerini bilir.Ne zaman ve nasıl davranması gerektiğini bilir.Kendine güveni yüksektir ve kendi davranışlarını çok iyi değerlendirir.Yalnız çalışmayı sever ve bağımsız davranır; çünkü kendi kendine yetebileceğine inanır.Psikiyatristlerde, filozoflarda bulunan bir zekâ türüdür.
8. Doğacı Zekâ
Çok geç ortaya çıkan bir zekâ türüdür.Doğa olaylarına karşı duyarlıdır.Canlı ve cansız varlıklara karşı ilgi duyar; onları sever, korur ve onlar hakkında araştırmalar yapar.Gökyüzüne, denizlere, coğrafik bilgilere, bitkilere ve hayvanlara ilişkin detaylı bilgilere sahiptir. Yolculuk yapmayı, yeni yerler görmeyi sever.Belgeseller seyreder, doğa ve gezi kitaplarını, gergilerini okur.Doğanın insanlar üzerindeki, insanların da doğa üzerindeki etkilerini inceler.Botanikçilerde, veterinerlerde, doğa fotoğrafçılarında bulunan bir zekâ türüdür.
Zekâ/Yetenek Geliştirici Etkinlikler
Zekâ türleri, çevresel koşulların düzenlenmesiyle geliştirilebilir. Uyaran zenginliği ve dengeli beslenmenin zekâ üzerinde ciddi boyutlarda olumlu etkisi kanıtlanmıştır. Çocukta bulunan zekâ türüne uygun etkinlikler yapılırsa çocuğun zekâsı gelişerek ulaşılması gereken hedefe varır. Eğitim kurumlarında bireysel farklar dikkate alındığı zaman daha iyi sonuçlar elde edilir ve birçok alanda başarılara imza atan öğrenciler yetişir. Matematik ve fen dersleri önemsendiği kadar, müzik ve resim dersleri de önemsenmelidir.. Binlerce çocuğun zekâsı fark edilemediği için ya heba olmaktadır ya da yanlış yollara kaymaktadır. Çocuklara uygun koşullar hazırlandığında ve yeteneklerini sınama fırsatı verildiğinde gerçek zekâları kuşkusuz ortaya çıkacaktır. Gardner’e göre çoklu zekâ türlerini ortaya çıkarmak için çeşitli ölçek ve testlerin hazırlanması doğru değildir; çünkü zekâ testlerle ölçülemeyecek kadar karışıktır ve ölçüm sonuçları çocuklar için bir yarar sağlayamaz. Çocuktaki zekâ türünü belirlemek için birçok yöntem birlikte kullanılmalıdır. Çocukla görüşme, çocuğun gözlenmesi ve çocuğun geçmişteki notları, etkinliklerdeki başarıları ve davranışlarının incelenmesi sonucunda, çocuğun güçlü ve zayıf yönleri belirlenir, yani var olan zekâ türleri hakkında doğru sonuçlara ulaşılabilir.
alıntıdır.
