Çocuklarda utangaçlık ve sosyal fobi
ÇOCUKLARDA UTANGAÇLIK VE SOSYAL FOBİ
Utangaç bir çocuk kendisine yabancı durumlarda veya başkaları ile ilişki kurarken rahatsız, kaygılı ve gergin hisseder. Belli durumlarda utangaç hissetmek normal bir durumdur. Örneğin çoğumuz bir grup insanın önünde konuşma yaparken gergin ve rahatsız hissedebiliriz. Bu gibi durumlar profesyonel yardım gerektirmeyen durumlardır çünkü kişinin günlük yaşantısına herhangi bir engel teşkil etmez. Normal kabul edilebilecek utangaçlık çocuğun aktivitelerini kısıtlayan bir durum değildir. Eğer utangaçlık çocuğun günlük yaşantısını etkiliyor, önemli gereklerini yapmasını engelliyorsa, o zaman bu durum sosyal fobi olarak tanımlanabilir.
Utangaç Çocuk
Utangaç çocuklar yeni bir kişiyle tanışmak veya başkasının önünde konuşmak gibi durumlarda odak noktası oldukları takdirde gergin ve endişeli hissederler. Genellikle bir aktiviteye katılmak yerine köşede kalıp izlemeyi tercih ederler. Çoğu çocuk zaman zaman utangaç hissedebilir fakat bazılarının hayatı bu durumdan çok fazla etkilenir.
Utangaçlığın Olumsuz Etkileri
Utangaç çocuğun sosyal becerilerini geliştirme ve uygulama olanakları azalır.
Çocuğun arkadaş çevresi kısıtlanır.
Diğer çocuklarla iletişim kurmasına olanak sağlayan spor, dans, müzik gibi eğlenceli aktivitelere katılımı azalır.
Yalnızlık ve değersizlik hisleri artar ve özgüveni azalır.
Yaşadığı sıkıntının etkisiyle yeteneklerini farkedip bunlara ulaşma becerisi azalır.
Kaygı düzeyi çok yükselir.
Utangaçlık hem çocuklara hem de ebeveynlerine sıkıntı yaratan bir durumdur. Erken yaşamlarında bu sıkıntıyla başetmeleri için ebeveynlerinden yeterli destek alan çocuklar için utangaçlık aşılması zor bir durum değildir.
Sosyal Fobisi Olan Çocuk
Sosyal fobisi olan çocuklar diğer insanlar tarafından alay edileceğine veya olumsuz değerlendirileceğine dair şiddetli bir korku yaşarlar. Çoğu zaman yanlış birşey söylemekten ya da yapmaktan korkarlar. Başarısız oldukları takdirde diğer insanlar tarafından reddedilebileceklerinden korkarlar. Korkulan bir durumla karşı karşıya gelindiğinde sosyal fobisi olan çocuklar kalp atışlarının hızlanması, terleme, titreme, sık tuvalete gitme gibi değişik fiziksel belirtiler gösterebilirler. Bazen bu semptomlar ve başka insanların bunları farkedip, kendileri hakkında kötü düşüneceği korkusu, sosyal fobisi olan çocuğun odak noktası olabilir.
Sosyal fobi çocuğun aktivitelerini kısıtlayan bir durumdur. Korktuğu durumla karşı karşıya gelmemek için kaçınma davranışı gösterir. Korktuğu durumla karşı karşıya gelmeyi göze aldığında ise yoğun kaygı hisseder. Bu durum sonrasında hoş olmayan duyguları devam eder çünkü insanların kendisi hakkında ne düşünüp ne yorum yaptığı ile ilgili endişelenmeyi sürdürür.
Çocuğunuzda Sosyal Fobi Olduğunu Nasıl Anlarsınız?
Tanımadık insanlarla karşılaştığı, başkalarının gözünün üzerinde olabileceği ya da bir eylem gerçekleştirdiği bir ya da birden fazla toplumsal faaliyetten belirgin bir şekilde ve devamlı korkuyor mu?
Bunun gibi durumlarda endişeli, ağlamaklı, huysuz, donakalmış gibi görünüyor mu?
Korktuğu durumlardan kaçınıyor mu? Kaçınmıyorsa böyle durumlarda yoğun endişeli ve huzursuz görünüyor mu?
Bu korkular günlük aktivitelerine ve arkadaşlarıyla olan ilişkilerine engel oluyor mu?
Bu durum çocuğunuzda en az altı aydır devam ediyor mu?
Kalp atışlarının hızlanması, terleme, titreme, sık tuvalete gitme gibi fiziksel belirtiler gösteriyor mu?
Eğer çocuğunuz tanıdığı insanlarla ilişki kurabiliyor fakat tanımadığı insanlarla (yaşıtları dahil) olan ilişkisinde yukarıdaki sorularda evet cevabını karşılayacak belirtiler gösteriyor ise çocuğunuzda sosyal fobi olabilir.
Utangaçlık ve Sosyal Fobiye Sebep Olabilecek Durumlar
Genetik Yatkınlık – Ailesinde utangaç ya da sosyal fobi özellikleri gösteren kişiler olan çocukların benzer sıkıntılar gösterme olasılığı artar.
Kişilik Yapısı – Yapılan araştırmalarda duygusal olarak hassas, endişeli ve sık olarak irkilme, korku yaşayan bebeklerin büyüdükleri zaman sosyal endişelerinin de yüksek olabileceği görülmüştür.
Öğrenilmiş Davranışlar – Çocuklar, anne ve babalarını model aldıkları için onların davranışlarını taklit ederler. Utangaç ebeveyn, çocuğuna davranışları ile utangaçlığı öğretir. Böyle ailelerde başkalarının görüşlerine fazlaca önem verildiği ve bu düşünme tarzının büyüme çağındaki çocuklarda sürekli vurgulandığı görülmüştür.
Aile İlişkileri – Ebeveynlerine sağlıklı bağlılık geliştiremeyen, ailelerinde tutarsız ilişki kurma paternleri olan ve kendileri de tutarsız bakım almış olan çocukların utangaçlık veya sosyal fobi özellikleri gösterme riski daha fazladır.
Sosyal Etkileşim Eksikliği – Yaşamlarının ilk yıllarında diğer insanlardan izole yaşamış çocuklar diğer insanlarla kolay iletişime geçmelerini sağlayacak sosyal becerilere sahip olmayabilirler.
Sert Eleştiriler – Yaşamlarındaki önemli kişiler tarafından (ebeveynler, kardeşler, yakın akrabalar, arkadaşlar veya öğretmenler) alay edilmiş veya sıkça olumsuz eleştiriler almış olan çocuklar utangaçlık veya sosyal fobi özellikleri gösterebilirler.
Başarısız Olma Korkusu – Yapabileceklerinin üzerinde beklentiler için çok fazla baskı görmüş ve bu beklentileri karşılayamadıklarında başarısızlıkları sıklıkla vurgulanmış çocuklarda başarısız olma korkusuna bağlı olarak utangaçlık ve sosyal fobi özellikleri görülebilir.
Aileler Ne Yapabilir?
Çocuğunuzu ‘utangaç' veya ‘sosyal fobi' olarak etiketlememeye dikkat edin. Unutmayın ki kişiler yaşamları boyunca başkaları tarafından kendilerine yakıştırılan sıfatlara uygun olarak yaşamayı sürdürürler.
Çocuğunuzun sıkıntı yaşadığı durumlarda hiçbir zaman onu eleştirip, alay etmeyin. Destekleyici ve anlayışlı olmaya çalışın.
Yaşadığı bu sıkıntısı ve korktukları hakkında çocuğunuzu konuşmaya teşvik edin.
Çocuğunuza sizin de benzer sıkıntılar yaşadığınız zamanları ve nasıl başettiğinizi anlatın. Çocuklar ebeveynlerini mükemmel olarak gördükleri için kendi utangaçlığınızı kabul etmeniz onun iyi hissetmesine sebep olur ve endişesi azalır. Kullandığınız belli başetme stratejilerini paylaşın ve beraber uygulayın.
Dışa dönük olmaya çalışın. Kendinden güvenli davranışınızla ona model olun. Onu da dışa dönük olmaya teşvik edin. Zor bir durumla başedebildiğinde onu takdir edin.
Çocuğunuza utangaç olmamanın avantajlarından bahsedin ve kendi hayatınızdan örnekler verin.
Çocuğunuzla hedefler belirleyin. Çok küçük adımlarla bu hedeflere ulaşmaya çalışın. Unutmayın ki adımlar küçük olursa çocuğunuz bu adımları daha kolay başaracak ve başarabildiğini gördükçe motivasyonu daha da artacak (örneğin, yabancı bir çocuğa merhaba diyebilmek ilk adımı olabilir).
Çocuğunuzu sıklıkla yeni ortamlara götürün. Küçük adımlar atmaya devam edin. Örneğin, yabancı birisine selam verirse bu başarısını ödüllendirin.
Utangaçlık söz konusu olduğunda ebeveyn desteği çocuğun yaşadığı sıkıntıyla başetmesini sağlar ve yeterli destek ile çocuk bu problemini aşabilir. Fakat sosyal fobi söz konusu olduğunda sadece aileden alınan destek yeterli olmayabilir, bir uzmandan yardım almak önemlidir. Sosyal olarak endişe yaşayan çocukların profesyonel yardım almadıkları takdirde ileride depresyon veya madde kullanımı gibi riskler taşıdıkları bilinmektedir.
Gülbin ÖZTÜRK TÜTER
Uzman Klinik Psikolog
.ALINTIDIR.
