Okul Öncesi Eğitimde Drama ve Drama Etkinlikleri
Okul Öncesi Eğitimde Drama ve Drama Etkinlikleri
Doç. Dr. Aysel KÖKSAL AKYOL
Ankara Üniversitesi, Ev Ekonomisi Yüksek Okulu
Çocuk Gelişimi Eğitimi Bölümü Öğretim Üyesi
Özet
Bu çalışmada, okul öncesi eğitimde dramanın önemi, uygulama aşamaları, okul öncesi eğitimin amaçları ve temel ilkeleri üzerinde durulmuştur. Okul öncesi eğitimin amaçları ve ilkeleri doğrultusunda, okul öncesi eğitimde drama etkinliklerini planlarken ve uygularken dikkat edilmesi gereken durumlar vurgulanmıştır. Bu dönem çocuklarına verilecek eğitim hakkında bilgisi olmayan kişilerin çocuklara yararından çok zararının olabileceği belirtilmiş ve ayrıca 60-72 aylık çocuklara yönelik örnek drama etkinliklerine yer verilmiştir.
Giriş
Okul öncesi eğitim bireyin yaşamında önemli bir yere sahiptir. İstenilen davranışlara sahip çocuklar yetiştirmek için bu dönemde çocukların etkin bir okul öncesi eğitim almaları önemli olmaktadır. Okul öncesi yıllar boyunca bedensel, psikomotor, sosyal-duygusal, zihinsel, dil gelişimi büyük ölçüde tamamlanmaktadır. Bu dönemdeki gelişmeler yaşamın ilerideki yıllarında oldukça etkili olmaktadır ve okul öncesinde verilen eğitimle çocukların bütün gelişim alanları desteklenmektedir. Günümüzde önemi giderek artan okul öncesi eğitimde drama etkinliklerine yer verilmekte ya da drama bir yöntem olarak kullanılmaktadır. Drama gün geçtikçe önemi artan bir alan olarak dikkat çekmektedir. Günümüzde okul öncesi eğitimden başlayarak üniversite ve lisans üstü eğitime kadar, bütün kademelerinde drama çalışmaları yapılmaktadır. Pinciotti (1993)’e göre, drama, çocukların spontan oyunlarında ortaya çıkan, katılımcıların sanatsal duyarlılığını, kendisi, başka insanlar ve dünya hakkındaki bilincini artıran ve hayal gücünü geliştiren bir öğrenme aracıdır (s:1). Drama kavramı bazen bir yöntem, bazen bir alan, bazen de bir disiplin olarak karşımıza çıkmaktadır. Son yıllarda eğitim programlarında bir yöntem olarak kullanılmasının arttığı dikkati çekmektedir (Üstündağ, 1996:20; 1998:28).
Drama oyunun gücünü eğitimde kullanan bir alandır. Erken çocukluk döneminden itibaren yetişkinliği de içine alan bütün yaşam dönemlerinde oyuna eğilimleri vardır. Dramanın oyunsu özelliği, yaratıcı edimlere ve yaratıcılık süreçlerine uygunluğu dikkati çekmekte ve dramanın eğitimde kullanımı söz konusu olmaktadır. (Fleming, 1994:37; San, 1995:93-94)
Drama bir amaç ya da araç olarak kullanılabilir. Dramanın amaç olması, dramayı drama ile öğretmek anlamına gelir. Bunda amaç bireyin kişilik gelişimine yardımcı olmak, dramadan haz almayı sağlamak, iletişime yardımcı olmaktır. Dramanın araç olarak kullanılması, herhangi bir konunun drama yöntemiyle öğretilmesidir. Dramanın amaç ya da araç olarak kullanılmasını ise birbirinden ayırmak mümkün değildir. Sonuçta bir konunun drama yöntemiyle anlatılmasında da bir drama süreci vardır. Yaşanan bu drama süreci de doğal olarak yine bireyin kişilik gelişimine, dramadan haz almasına, iletişim becerilerinin gelişimine etki etmektedir (Sağlam, 1997:34).
Resim, heykel, dans gibi sanat formlarında var olan, sanatı gerçekleştiren bireyin bir uyarıcıya tepkisini göstermesi özelliği dramada da bulunmaktadır. Aktif katılımı gerektirmesi nedeniyle, drama çocuğun duygusal, zihinsel ve sosyal gelişimine katkıda bulunan bir sanat alanı olarak kabul edilmektedir (McCaslin, 1990:2; Stewing ve Buege, 1994: 2). Drama tüm sanat alanlarından yararlanmaktadır. Dramada öykü, şiir, resim, heykel ve benzeri bir çok eserden yola çıkarak doğaçlamalar yapılmakta, bu çalışmalar sayesinde de katılımcılarda sanata karşı ilgi ve duyarlılık kazanmaktadır. San (1996)’a göre drama, “doğaçlama ve rol oynama gibi tiyatro ve drama tekniklerinden yaralanılarak, bir grup çalışması içinde katılımcıların bir yaşantıyı, olayı, fikri, eğitim ünitesini, soyut bir kavramı, davranışı eski bilişsel örüntülerinin yeniden düzenlenmesi yoluyla ve gözlem, deneyim, duygu ve yaşantıların gözden geçirildiği oyunsu süreçlerde anlamlandırılması, canlandırılması” dır (s:149).
Ömeroğlu Turan ve Can Yaşar (1999a) ise, çocuk oyunlarından ve benzer etkinliklerden yola çıkarak, değişik yaşam durumlarını canlandırma, olayları yeniden yaratıp irdeleme, bu yaşam durumlarından bilgilenme ve öğrenmeye geçme çalışmalarını drama olarak tanımlamaktadırlar (259). Drama çalışmalarına katılan bireyler, drama sürecinde durumları, olayları, ilişkileri keşfederek öğrenmektedirler. Katılımcılar gerçek dünyadaki bilgi ve deneyimlerini dramada hayali bir dünya yaratmak için kullanmakta ve dramada tasarladıkları durumları ve rolleri tanımlarken olayları ve ilişkileri incelemeyi öğrenmektedirler (O’Neil ve Lambert, 1991:11).
Drama ortamında katılımcılar yaratarak, geliştirerek ve yansıtarak kendilerini, arkadaşlarını, ailelerini ve içinde yaşadıkları gerçek dünyaya ait bir çok şeyi anlamaktadırlar. Çeşitli sosyal olayları inceleyerek insanların farklı koşullarda yaşadıkları, bu farklı koşullarda ne şekilde davrandıkları ile ilgili düşünmeye başlamaktadırlar. Farklı görüşler ortaya koyabilmekte, diğerlerine karşı kişisel görüşlerini tahlil edebilmektedirler. Bu da katılımcıları düşünce ayrılığı, tartışma ve çözüme götürmektedir (Fulford vd. 2001:2).
Bu çalışmada, drama çalışmalarının aşamaları, okul öncesi eğitimin amaçları ve ilkeleri ve bu amaç ve ilkeler doğrultusunda drama etkinliklerini planlarken ve uygularken dikkat edilmesi gereken durumlar üzerinde durulmaktadır. Ayrıca okul öncesi dönem çocuklarına yönelik drama, etkinliklerine ve eğitim durumlarına yer verilmektedir.
Dramanın Uygulama Aşamaları
Dramada uygulama aşamaları ısınma, oyun ve rahatlama ve değerlendirme olmak üzere üç grupta incelenebilir.
1.Isınma
Isınma çalışmaları oyuna katılma isteğini artırmakta, grubun birbirine, oyunlara, dramaya ısınmasını ve rahatlamasını sağlamaktadır. Bedensel ve düşünsel hazırlanmaya yönelik etkinliklerden oluşan ısınma çalışmaları katılımcıları doğaçlama yapmaya hazırlamaktadır (Öztürk, 1999:77; Ömeroğlu Turan ve Can Yaşar, 1999b:95; Okvuran, 2001:23).
Çeşitli yöntemlerle duyuları kullanma, gözlem yetisini geliştirme, bedensel ve dokunsal çalışmaların yapılması, tanışma, etkileşim kurma, güven kazanma ve uyum gibi özellikleri katılımcılara kazandıran, bedenini ve beynini duyumsama ile ilgili çalışmaların yapıldığı aşamadır (San, 1996:154; Üstündağ, 2000:39; San, 2001:86).
Isınma çalışmaları kendini tanıma, diğer bireyleri tanıma, iletişim kurma, ikili iletişimden daha çok kişili iletişim ve etkileşime geçme, grup dinamiğinin doğması, anıların anlatılması, öykü anlatma gibi sözellendirme ve etkileşim çalışmaları, oyun aşamasına geçme biçiminde ilerlemektedir (San, 1996:155). Isınma çalışmalarında yürüme, koşma, zıplama, çekme, itme, dönme, yuvarlanma, hayvan taklitleri ve yürüyüşleri farklı zeminlerde yürüme, kukla gibi ya da robot gibi hareket etme gibi aktivitelere yer verilebilir. Yapılan ısınma çalışmalar çocukların birbirleriyle daha iyi iletişim kurmalarına, içlerinden geldiği gibi doğal davranmalarına yardımcı olmaktadır (Aral vd. 2000:46).
2.Oyun / Doğaçlama / vb
Bu çalışmada belirlenmiş bazı kurallar vardır. Bu kurallar çocukların çalışmalarını sınırlandırıcı, çocukları kısıtlayıcı özellikte değildir. Belirlenen kurallar içinde çocuklar özgürce oyun kurmaktadırlar. Bu aşamada pantomim, rol oynama, doğaçlama, hikaye oluşturma, dramatizasyon gibi etkinliklerden biri ya da bir kaçına birden yer verilebilir. Çocukların yaratıcılıklarını ve hayal güçlerini ön plana çıktığı bir aşamadır. (Aral vd. 2000:46-47).
Ömeroğlu, Turan ve Can Yaşar (1999b)’a göre pantomim, çocukların sözcükleri kullanmadan vücut ve yüz ifadeleri ile gereksinimlerini, yaşadıkları olayları ya da onların yaşantılarında olan bir çok günlük etkinlikleri canlandırmalarıdır (98). Rol oynama, başka birilerinin rolüne girme ve oynama anlamına gelmektedir. Çocuklar oynadıkları karakterlerin özelliklerini ve duygularını canlandırmaktadırlar. Doğaçlamalarda anında yaratma söz konusudur. Çocuklar bu yolla belli bir konuyu irdelemekte, oynamakta, yeniden gözden geçirmekte, rolleri değiştirmekte, edinilmiş bilgileri yeniden yaşama geçirmektedirler. Doğaçlamalarda çeşitli kuklalar, resimler, maskeler kullanılabilir (Ömeroğlu Turan ve Can Yaşar 1999b:99). Doğaçlamalar, daha az kesin olarak belirlenmiş bir süreç olup saptanan bir konu ya da temadan yola çıkılmakta ya da belirlenen bir amaca doğru belli aşamalarla yol alınmaktadır. Bireysel ve grup yaratıcılığının ön plana çıktığı bir aşamadır (San, 1996:155; San, 2001:86). Doğaçlama, herhangi bir metne bağlı olmadan, içten geldiği gibi ve aniden gelişen durum olarak ifade edilmektedir. Daha az kesin olan bir süreçtir. Bireylerin kendilerini rahatça ortaya koyması, bireysel olarak keyif alması söz konusudur Doğaçlamalar drama çalışmalarının bel kemiğini oluşturmaktadır (Üstündağ, 1998:32). Masal, öykü, şiir, tablo, fotoğraf, bir hayal durumundan yola çıkılarak doğaçlamalar yapılabilir. Hikaye oluşturmada, çocuklar yarım kalan bir hikayeyi tamamlayabilir ya da kendileri bir hikaye oluşturabilirler. Hikaye oluştururken fotoğraf, kukla, maske kullanılabilir. Sonra da oluşturulan hikayelerin canlandırmaları yapılabilir. Dramatizasyonda önce hikaye ya da masal okunmakta, sonra çocuklar bunları canlandırmaktadırlar.
3.Rahatlama ve Değerlendirme
Rahatlama bedensel ve zihinsel olarak gerçekleşir. Rahatlamayı kolaylaştırmak için dinlendirici bir ortam, uygun bir müzik ve sakinleştirici sözel yönergeler kullanılabilir. Bu çalışmada çocuğa olayın tamamlandığını hissettirmek ve rahatlatmak söz konusudur (Aral vd. 2000:47). Aşamalardan bir ya da birkaçından sonra değerlendirmeye yer verilmelidir. Lider “neler yaşadınız?”, “neler hissettiniz?”, “nerede zorluk çektiniz?”, “daha başka neler yapılabilir?” gibi sorunlarla tartışmayı başlatabilir (San, 1996:155; Aral vd., 2000:47). Okul öncesi dönem çocuklarına uygun drama etkinliklerine makale sonunda yer verilmiştir. Bu etkinliklerden Örnek 1 ve Örnek 3 uygulanmıştır.
Okul Öncesi Eğitimin Amaçları ve Temel İlkeleri
Drama etkinliklerini planlarken ve uygularken okul öncesi eğitimin amaçları ve ilkelerinin dikkate alınması gerekmektedir. Okul öncesi dönem gelişim açısından oldukça önemli bir dönemdir. Çocukların bu dönemdeki öğrenme hızı çok yüksektir. Her yaş grubunun genel gelişim özellikleri olmakla birlikte her bir çocuk arasında bireysel farklılıkların olduğu unutulmamalıdır.
Okul öncesi eğitimin amaçları; çocukların bedensel, zihinsel ve duygusal gelişimlerini ve iyi alışkanlıklar kazanmasını sağlamak, çocukları ilköğretime hazırlamak, olumsuz çevre koşullarından ve ailelerden gelen çocuklar için ortak bir yetiştirme ortamı yaratmak, çocukların Türkçe’yi güzel ve doğru konuşmalarını sağlamaktır (Milli Eğitim Bakanlığı, 2002:8).
Okul öncesi eğitimin ilkeleri; eğitimde çocuğun ve ailenin etkin katılımını sağlamak gerekmektedir. Çocuğa verilen eğitim, onun gereksinimlerine uygun olmak zorundadır. Çocukların gereksinimlerini karşılamak amacıyla demokratik eğitim anlayışına uygun eğitim ortamları hazırlanmalıdır. Etkinlikler düzenlenirken çocukların ilgi ve gereksinimleri, okulun ve çevrenin olanakları dikkate alınmalıdır. Çocukların Türkçe’yi doğru ve güzel konuşmalarına önem verilmelidir. Eğitime çocukların bildiklerinden başlanmalıdır. Çocukların deneyerek öğrenmesine olanak tanınmalıdır. Oyun çocuklar için en uygun öğrenme yöntemidir.Çocuğun, kendine saygı ve güven duyması sağlanmalı, öz denetim kazandırılmalıdır. Çocuklarla kurulan iletişimde baskı ve kısıtlamalara yer verilmemeli, kişiliğini zedeleyici şekilde davranılmamalıdır. Okul öncesi dönemde verilen eğitim ile çocukların sevgi, saygı, iş birliği, sorumluluk, hoşgörü, yardımlaşma, dayanışma ve paylaşma davranışları geliştirilmelidir. Çocukların bağımsız davranışlar geliştirmesi desteklenmelidir. Yardıma gereksinim duyduklarında yetişkin desteği, rehberliği ve güven verici yakınlığı sağlanmalıdır. Çocuğun kendisinin ve başkasının duygularını fark etmesi desteklenmelidir. Çocukların hayal güçleri, yaratıcı ve eleştirel düşünme, iletişim kurma ve duygularını anlatabilme becerileri geliştirilmelidir. Programlar hazırlanırken ailelerin ve içinde bulunulan çevrenin özellikleri dikkate alınmalıdır. Okul öncesi eğitimde çocuğun gelişimi ve okul öncesi eğitim programı düzenli olarak değerlendirilmelidir (Milli Eğitim Bakanlığı, 2002:9-10).
Drama etkinliklerini planlarken ve uygularken dikkat edilmesi gereken durumlar şunlardır;
· Etkinlikler planlarken çocukların ilgilerinden, gereksinimlerinden, gelişim özelliklerinden ve yaşlarından yola çıkılmalıdır.
· Öncelikle hedef ve kazanılması beklenen davranışlar belirlenmelidir. Daha sonra bu hedefler ve kazanılması beklenen davranışlara ulaşabilmek için drama planı yapılmalıdır. Hedef alanları belirlenirken hep aynı hedef alanları ve kazanılması beklenen davranışlar seçilmemelidir. Çocukların gereksinimleri doğrultusunda bütün hedef alanlarına yer verilmelidir.
· Çocuklar içinde bulundukları yaşlardan dolayı benzer gelişim özellikleri göstermekle birlikte bireysel farklılıklara sahiptirler. Bu nedenle drama etkilikleri planlanırken bireysel farklılıklar dikkate alınmalıdır.
· Drama etkinlileri planlarlarken çocukların yaratıcılıkları, problem çözme becerileri, karar verme becerileri, iç disiplin kazanmaları, sorumluluk ve işbirliği duygularını geliştirmelerine önem verilmelidir.
· Drama etkiliklerine başlama yaşı ile ilgili farklı görüşler bulunmaktadır, farklı kaynaklarda beş yaşında ya da üç buçuk-dört yaşlarında başlanabileceği ifade edilmektedir (Ömeroğlu Turan ve Can Yaşar, 1999b:91-92; Önder, 1999:91-92). Dramada sonuç değil sürecin önemli olduğu düşünüldüğünde beş yaşından öncede drama çalışmaları yapılabilir. Ancak beş-altı yaşından küçük çocuklarla yapılan drama çalışmalarında dramanın bütün aşamalarını uygulayabilmek pek de mümkün olmamaktadır.
· Drama çalışmalarının mekanı güvenlik açısından uygun olmalıdır.
· Çalışmalar sırasında çocuklar başarısızlık duygusu yaşamamalıdırlar.
· Drama çalışmalarında kazanan ya da kaybeden olmamalıdır.
· Drama çalışmaları sırasında ortaya çıkan davranışlar ve yapılanların doğru olduğu unutulmamalıdır. Çocukların başkalarına zarara vermeyen davranışları doğru olarak kabul edilmelidir.
· İlk kim yaptı, ilk kim söyledi, en güzel kim yaptı gibi ifadeler çocukların heyecanla dramaya katılmalarını önlemektedir. Bu nedenle bu tür ifadelere yer verilmemelidir.
· Bazı çocuklar hep aynı arkadaşları ile oynamak isteyebilirler. Bazı çocuklarla ise hiç kimse oynanmak istenmeyebilir. Bu durumu ortadan kaldırmak için okul öncesi dönem çocukları için renk, hayvan vs isimleri verme gibi yöntemlerle çocukların birbirleriyle oynamaları sağlanmalıdır.
· Aile katılımına önem verilmelidir. Anne-babaların da içinde olabileceği drama etkinlikleri planlanabileceği gibi onlardan dramada kullanılabilecek bazı araç gereçlerin istenmesi gibi durumlarla aile katılımının sağlanması oldukça önemlidir (Bu makalenin sonunda Örnek 3’te verilen ve uygulanmış olan drama etkinliğinde aile katılımının güzel bir örneği görülmektedir. Bu çalışmada hem çocuklar hem de anne-babaların büyük bir keyif aldıkları gözlenmiştir).
· Çocuklarla çalışırken basitten zora doğru bir yol izlenmelidir. Önce pantomim, rol oynama, dramatizasyon daha sonra doğaçlama şeklinde bir ilerleme olabilir. İlk defa drama etkinliği yapılan çocuklarla başlangıçta dramanın aşamalarının hepsi gerçekleşemeyebilir. Süreç içinde aşamalarda ilerlemeler sağlanabilir.
· Drama etkinliği sırasında somut malzemeler kullanılmalıdır, böylece çocukların etkinliğe daha kolay katılmaları sağlanır.
· Drama çalışmalarından sonra mutlaka bir değerlendirme yapılmalıdır. Lider değerlendirmeyi çocuklar, plan ve kendisi açısından yapmalıdır. Yapılan bu değerlendirmeler daha sonra yapılacak olan drama etkinliklerinin planlanmasında ve uygulanmasında yardımcı olacaktır.
Sonuç
Okul öncesi eğitimin önemi giderek daha da artmaktadır. Çok yetersiz olmakla birlikte üç-altı yaşlarındaki çocuklar okul öncesi eğitim fırsatından yararlanmaktadır. Okul öncesi eğitim programları içerisinde de drama etkinliklerine yer verilmektedir. Drama etkinlikleri ile çocukların gelişimleri desteklenmekte, hoş zaman geçirmeleri sağlanmaktadır. Ancak bu dönem çocuklarının özelliklerini ve okul öncesi eğitimi bilmeyen kişilerin çocuklarla yapacakları drama çalışmaları çocukların gelişimlerini desteklemek yerine onlara zarar verebilir. Bu çalışmada okul öncesinde drama etkinlilerini planlarken ve uygularken nelere dikkat edilmesi gerektiği üzerinde durulmuştur. Ayrıca 60-72 aylık çocuklara göre yapılmış drama etkinliklerinde yer verilmiştir. Ancak okul öncesi dönemde drama lideri olarak çalışabilmek için burada verilen bilgiler yeterli değildir. Bu nedenle okul öncesi dönem çocukları ile çalışan drama liderlerinin okul öncesi dönemin önemi, çocukların içinde bulundukları gelişim döneminin özellikleri, nelere dikkat edilmesi gerektiği, etkinliklerinin nasıl planlanacağı ve uygulanması sırasında nelere dikkat edileceği konularında kendini yetiştirmesi gerekmektedir. Aksi takdirde yapılan drama çalışmaları çocuklara yarar sağlamak yerine onlara zarar verebileceği unutulmamalıdır.
Örnek Drama Etkinlikleri
Örnek 1
Yaş Grubu: 60-72 Aylık Çocuklar
Hedefler: Psikomotor Alan
Hedef 1. Bedensel koordinasyon gerektiren hareketleri yapabilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
3. Sözel yönergelere uygun olarak yürüme (yavaş, hızlı, taklit yürüyüşleri vb)
Sosyal-Duygusal Alan
Hedef 4. Başkalarının duygularını fark edebilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
Başkalarının duygularını ifade etme, mutluluk ve sıkıntılarını paylaşma
Hedef 6. Başkalarıyla ilişkilerini yönetebilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
2. Grupta sorumluluk almaya istekli olma
Bilişsel Alan ve Dil Alanı
Hedef 1. Gözlem yapabilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
1. Değişik durumlarda gözlemlediklerini söyleme (boyut, renk, biçim, işlev, vb)
Hedef 2. Verilen nesne, durum, olay, sayı ya da öğeleri hatırlayabilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
2. Verilen nesnelerin içinden eksilen ya da eklenen bir nesnenin adını söyleme
Araçlar: “Kırmızı Fili Gördünüz mü?” adlı hikaye kitabı, renkli kurdeleler
Isınma
Lider çocuklara “çocuklar şimdi el ele tutuşup kocaman bir halka olalım” der. Halka olunduktan sonra yere oturulur. Lider “çocuklar ben sizlerin adını bilmiyorum, siz de benim adımı bilmiyorsunuz. Şimdi sizlerle hem oyun oynayalım hem de adlarımızı öğrenelim. Adımızı, kaç defada söylüyorsak elimizi birbirine o kadar vurarak söyleyeceğiz. Örneğin, benim adım Ay-sel, kaç defada söylüyorum, iki defada, o zaman adımı söylerken iki defa elimi çırpacağım. Önce ben yapayım, sonra hep birlikte yapalım” yönergesini verir. Bütün çocuklar için tekrarlanır. Ortaya değişik renklerde kurdeleler konur (az sayıyla başlanır, sayı artırılır). Lider çocuklara “şimdi biri dışarı çıkacak biz de bu kurdelelerden birini alacağız, arkadaşımız geldiğinde eksik olan renkteki kurdelenin hangisi olduğunu söyleyecek” der, ilgiye göre oyun devam ettirilir.
Oyun / Doğaçlama vb.
“Kuşlar nasıl hareket eder, nasıl ses çıkarır. Şimdi hep beraber ayağa kalkıyoruz, herkes kuş oluyor, evet çok güzel kuşlar oldunuz. Şimdi de herkes kedi olsun..., balık olsun..., fil olsun…, tekrar kuş olalım…” denir ve çocukların hayvan öykünmeleri yapması sağlanır. Lider Ferit Avcı’nın “Kırmızı Fili Gördünüz mü?” adlı hikayesini (T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları: 1829, Çocuk Kitapları Dizisi: 167, Ankara, 1996) kitaptan çocuklara okur. Lider çocuklara “fil dışarı çıktığında nerelere gitmiş olabilir? Acaba kimlerle karşılaşmış? Dışarıda da yağmur yağıyormuş, acaba dışarıda neler yaşamış? Eve döndüğünde üzgündü ve yorgundu, neden üzülmüş olabilir? Üzülmemesi için file neler söyleyebiliriz?” gibi sorular yöneltir. Alınan yanıtlar doğrultusunda öykünün devamı oluşturulur. Lider “çocuklar şimdi biz bu filin başına gelenleri oynayalım, verdiğim kurdeleye göre de hangi hayvan olacağımıza karar verelim. Filin rengi, kuşun rengi, farenin rengi, kedinin rengi, zürafanın rengi, balinanın rengi ne olsun (çocuklardan yeni kahramanlar da gelebilir, onlar da oyuna dahil edilir)” der. Renkler belirlendikten sonra değişik renklerde kurdeleler çocuklara verilir, bileklerine bağlanır. “Şimdi omzuna dokunduğum kendisinde hangi rengin olduğunu ve hangi hayvan olduğunu söyleyecek. Evet şimdi filin başından geçenleri oynayabiliriz”. Bu sırada, minder, sandalye ve benzerlerinden yararlanılarak filin yaşadığı ev, odadaki hayvanların olduğu çerçeve çocuklarla birlikte düzenlenir. Çocukların hikayeyi tamamlamalarına göre ortamda başka düzenlemeler de yapılabilir. Çocukların hepsi (yani her bir hayvan) çerçeve içindeki yerlerini alırlar ve doğaçlamaya geçilir.
Değerlendirme
Doğaçlamalar bittikten sonra çocuklarla halka şeklinde oturulur. Lider çocuklara “neleri beğendiniz, beğenmediğiniz şeyler oldu mu?” gibi sorular yöneltir. Doğaçlamada sırasında ortaya çıkanlara göre sorular çeşitlendirilebilir.
*Bu etkinlik Oluşum Tiyatrosu ve Drama Atölyesi’nde uygulanmıştır.
Örnek 2
Yaş Grubu: 60-72 Aylık Çocuklar
Hedefler: Sosyal-Duygusal Alan
Hedef 1. Duygularını fark etme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
Duygularını söyleme
Hedef 2. Duyguları kontrol edebilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
Yeni ve alışılmamış durumlara uyum sağlama
Hedef 5. Canlılara ve farklı özellikte olan kişilere karşı olumlu tavır gösterebilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
Canlıların yaşama hakkına saygı gösterme
Bilişsel Alan ve Dil Alanı
Hedef 11. Belli durumlarla ya da olaylarla ilgili neden-sonuç ilişkisi kurabilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
Verilen bir olayın olası nedenlerini söyleme.
Verilen bir olayın olası sonuçlarını söyleme
Araçlar: Büyük mavi bir örtü
Isınma
Üzgün, mutlu duygusal yüz ifadelerinin olduğu kartlar gösterilir. Bu ifadeler üzerine konuşulur. Çocuklardan onları mutlu eden bir şey düşünmeleri ve bunu hareketleri ile göstermeleri istenir. Üzgün ifadesi için de aynı şey yapılır.
Oyun / Doğaçlama vb.
Büyük bir mavi örtü yere serilir, çocuklara “burası bir deniz, şimdi hep birlikte minderleri kullanarak bir gemi yapalım, ben gemiye çıkan merdivenleri yapıyorum vs.” denir. Geminin yapımı bittikten sonra herkes geminin dışına çıkar. Lider “ben bu geminin kaptanıyım ve birazdan güzel bir deniz yolculuğuna çıkacağız, çok değişik yerlere gideceğiz, şimdi herkes kendisine bu gemide yapabileceği bir meslek düşünsün. Düşünenler hareketleri ile mesleklerini göstersinler. Uygun bulduklarım benimle bu deniz yolculuğuna gelecekler” der. Çocukların hepsi mesleklerini gösterir ve gemiye binerler. Bütün çocukların gemiye binmeleri sağlanır. Lider “herkes işinin başına, gemi denize açıldı, artık gemiden inemeyiz” der. Daha sonra “deniz dalgalanmaya başladı, dalgalar gittikçe büyüyor, gemi sallanmaya başladı” gibi yönergeler kullanılır (deniz olarak kullanılan mavi örtü sallanır). Lider “şimdi gemimiz bir adaya yaklaşıyor” der. Adada bir inceleme gezisi yapılır, ağaçların içinden yürünür, mis gibi kokan çiçeklerin olduğu bir yere gelinir. Değişik hayvanlarla karşılaşılır. Gemide yiyebilmek için değişik yiyecekler toplanır. Lider “artık gemiye dönme zamanı geldi” der. Yolda dönerken lider “burada uçamayan bir kuş var. Bu kuş neden uçamıyor, neler yapılabilir?” der. Gelen öneriler değerlendirilir. Lider “evet çocuklar gemimize geldik, herkes işine dönsün” der ve yolculuğa bir süre devam edilir. Liderin yönergeleri ile gemi karaya yanaşır ve herkes gemiden iner.
Değerlendirme
Herkes mavi örtünün çevresine oturur. Adaya neden gittiğimiz, kuşun kanadının neden kırılmış olabileceği, oyun sırasında en çok ne zaman üzüldükleri, ne zaman mutlu oldukları vb gibi sorular sorulur.
Örnek 3
Yaş Grubu: 60-72 Aylık Çocuklar (6 Yaş grubu)
Hedefler: Psikomotor Alan
Hedef 1. Bedensel koordinasyon gerektiren hareketleri yapabilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
3. Sözel yönergelere uyma
Sosyal-Duygusal Alan
Hedef 4. Başkalarının duygularını fark edebilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
1. Başkalarının duygularını ifade etme
Bilişsel Alan ve Dil Alanı
Hedef 8. Günlük yaşamda kullanılan belli başlı sembolleri tanıyabilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
1. Gösterilen sembolün anlamını söyleme
Araçlar: İp ya da karton, üzerinde şekillerin olduğu kartlar
(Çocukların anne ya da babalarından birinin bu etkinliğe katılmaları sağlanır)
Isınma
Lider “herkes annesinin ya da babasının elini tutsun” der (Ebeveyni gelmeyen çocuk varsa büyüklerden birinin elini tutsun denilebilir). “El ele tutunca küçük gruplar olduk, şimdi kocaman bir balon olalım (yetişkin, çocuk sıralamasına dikkat edilir). Balonumuz hava kaçırıyor (yavaşça küçülünür), üfleyerek şişirelim (hızlı-yavaş çeşitlemeleri yapılır)” der. Lider bir top gösterir ve “topu sırayla herkes eline alacak, ve anne-babasının adını söyleyip yanındakine verecek” der (annemin adı Selma gibi). “Şimdi müzikle dans edeceğiz, müziği kapattığımda çocuklar kendi anne-babalarının dışında bir eş bulacaklar” (çalışma her defasında başka bir yetişkinle eş olacak şekilde devam ettirilir).
Lider “en son eş olduğunuz kişinin kim olduğuna dikkat edin, müziği kapattığımda herkes en son eş olduğu kişiyi bulup eşinin ellerine elleri ile vursun” der (bir kaç kere tekrarlanır)
Oyun / Doğaçlama vb.
Lider çocuklara “bakın burada bir gökkuşağı var” der (gökkuşağı için bir ip ya da kartondan hazırlanmış gökkuşağından yararlanılabilir). “Herkes gökkuşağının altından kendi anne ya da babası ile birlikte geçecek ama gökkuşağının bazı istekleri var. Eğer bu istekler yerine getirilmezse gökkuşağının altından geçilemeyecek. Gökkuşağının altından geçen çocuklar anne ya da baba, anne ya da babalar ise çocuk olacaklar” yönergeleri verilir.
Gökkuşağı eşlerden “bir hayvan taklidi yapmaları, aynı anda çift ayak üzerine zıplamaları, gösterilen şeklin adını söylemeleri (kartlara hazırlanmış kare, üçgen, daire vb. şekiller)” gibi isteklerde bulunur. Eşler geçtikten sonra “çocuklar gökkuşağının altından geçince anne ya da baba olmuşlardı, şimdi bu anne-babalar çocuklarına banyo yaptırsınlar, saçını tarasınlar, istedikleri bir oyunu oynasınlar, anne/babalar mutlu, üzgün, kızgın, korkmuş ifadelerini kullanarak heykel olsun, çocuklar da heykelleri incelesinler ve ne hissettiğini söylesinler” gibi yönergeler verilir.
Değerlendirme
Lider grubu gözlemleyerek uygun bir zamanda “şimdi herkes eşi ile minderlere otursun” der. “Neler yapmaktan hoşlandınız? Gökkuşağının altından geçerken neler hissettiniz? Anne-babalara “çocuk olmak nasıldı? Çocuklara “anne-baba olmak nasıldı? Anne/babanızla en çok neyi hangi oyunu oynamaktan hoşlandınız?” gibi sorularla hem çocukların hem de katılan anne ya da babaların düşünceleri alınır.
*Bu etkinlik Milli Eğitim Bakanlığı Dr. Ufuk Ege Anaokulu’nda uygulanmıştır.
*Bu etkinlik G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Öğretmenliği ABD dördüncü sınıf öğrencilerinden Serap Göncü, Mutlu Öznur Üstün ve Yasemin Kutluğ’un katkılarıyla hazırlamış ve uygulanmıştır.
Örnek 4
Yaş Grubu: 60-72 Aylık Çocuklar
Hedefler: Psikomotor Alan
Hedef 4. Denge gerektiren hareketleri yapabilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
4. Tek ayak üzerinde belli bir süre durma
5. Çift ayakla sıçrayarak belli bir mesafeyi dengeli bir şekilde gitme
6. Tek ayakla sıçrayarak belli bir mesafeyi dengeli bir şekilde gitme
Sosyal-Duygusal Alan
Hedef 1. Duygularını fark etme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
Duygularını söyleme
Bilişsel Alan ve Dil Alanı
Hedef 2. Verilen nesne, durum, olay, sayı ya da sözcükleri hatırlayabilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
Bir bütünlük içinde yer alan olay, nesne yada öğeleri söyleme
Araçlar: Büyük pembe bir örtü, oyuncak kaplumbağa
Isınma
Çocuklara “şimdi el ele tutuşalım ve bir balon olalım, balonumuz küçük, haydi şişirerek kocaman bir balon yapalım. Şimdi de havası kaçıyor, fısssss... Üfleyerek tekrar şişirelim” diyerek balon oyunu oynanır. Oyun bittikten sonra halka şeklinde oturulur. Lider “bugün kaplumbağamla sizi ziyarete geldik. Kaplumbağam sizlerle tanışmak istiyor, onu eline alan adını söylesin” der.
Oyun / Doğaçlama vb.
Lider “şimdi hepimiz gökyüzündeki bulutlarız, gökyüzünde dolaşıyoruz, dolaşırken diğer bulutlara çarpmıyoruz” der. Lider “hafiften rüzgar esmeye başladı, rüzgar bulutları sürüklemeye başladı”, “rüzgar gittikçe hızlanıyor, bulutlar da gökyüzünde daha hızlı ilerliyor, birbirlerine çarpmamaya çalışıyorlar” gibi yönergeler kullanır. Lider çocuklara “bulutlar ileride gördükleri pembe dünyaya doğru ilerlemek istiyorlar (lider daha önceden pembe bir örtüyü sınıfın uygun bir yerine asmıştır), ama rüzgar bulutların ilerlemesini engelliyor. Bulutlar ilerlemeye çalışıyor, rüzgar bulutların ilerlemesini engellemeye devam ediyor”. Bir süre devam edilir. Lider “bulutlar, hep birlikte sessizce rüzgarı dinleyelim. Ben duyuyorum, eğer istediği şeyleri yaparsak bizim mavi dünyaya gitmemize yardımcı olacağını söylüyor. Acaba rüzgar bizden ne istiyor?” der ve çocuklardan (bulutlardan) gelen yanıtlar dikkate alınarak rüzgarın istekleri yapılır. Lider de bu arada “rüzgar, tek ayak üzerinde durmamızı istiyor, tek ayakla sıçrayarak gitmemizi istiyor, çift ayakla sıçrayarak gitmemizi istiyor” der ve çocukların söylenen yönergeye uygun hareket etmelerini sağlar. Lider “rüzgar artık esmiyor, bulutlarımız çok yorulmuşlar, yavaş yavaş pembe dünyaya doğru ilerlemeye devam ediyorlar. Bulutlar pembe dünyaya gelirler. Burada çok güzel oyuncaklarla karşılaşırlar ve bu oyuncaklarla oynarlar” der.
Değerlendirme
“Çocuklar oyunumuz süresince neler yaptık?”
“Bulut olunca ne hissetiniz?”
“Rüzgar esmeye başlayınca neler yaptınız?”
“Pembe dünyada hangi oyuncaklarla oynadınız?
gibi sorularla çocukların süreç boyunca yaşadıkları konuşulur
Örnek 5
Yaş Grubu: 60-72 Aylık Çocuklar
Hedefler: Psikomotor Alan
Hedef 2. El ve göz koordinasyonu gerektiren hareketleri yapabilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
1. Küçük nesneleri toplama
Sosyal-Duygusal Alan
Hedef 6. Başkaları ile ilişkilerini yönetebilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
4. Gerektiğinde lideri izleme
5. Gerektiğinde liderliği üstlenme
Hedef 11. Estetik özellikler taşıyan özgün ürünler oluşturabilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
3. Resim, el işi vb. sanat etkinliklerinde özgün ürünler yapma
Bilişsel Alan ve Dil Alanı
Hedef 1. Gözlem yapabilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
2. Gözlenen durumla ilgili sonuçları söyleme (benzerlikler, farklılıklar vb.)
Hedef 12. Verilen bir problem durumunu çözebilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
2. Probleme çeşitli çözüm yolları önerme (söyleme)
3. Çözüm yolları içinden en uygun olanını seçme
Özbakım Becerileri
Hedef 1. Sağlıklı yaşayabilmek için gerekli temizlik kurallarını uygulayabilme
Kazanılması Beklenen Davranışlar:
İçinde bulunduğu çevreyi temizleme
Araçlar: Eski gazeteler, lego, boya kutusu, kalem, beyaz karton
Isınma
Çocuklarla halka olunur. Lider çocuklara “ben ne yaparsam siz de aynısını yapacaksınız” der. Lider eli ile burnunu tutma, ayağını tutma, ileriye bir adım atma, geriye bir adım atma gibi hareketler yapar. Sonra çocuklardan bir hareket yapmalarını, yapılan bu hareketi diğer çocukların tekrarlaması istenir. Halka şeklinde oturulur, ortaya beyaz bir karton ve üzerine de bir tane pastel boya kutusu, bir tane lego, bir tane kalem konur. Lider “çocuklar şimdi isteyen bir kişi gelecek, bu malzemelere dikkatli bir şekilde bakacak, sonrada dışarı çıkacak. Başka bir gönüllü kişi de bu malzemelerde bir değişiklik yapacak. Dışarıda olan gelip değişikliğin ne olduğunu söyleyecek ve düzeltecek” der. Gönüllü olanlar dışarı çıkar, kalan çocuklardan gönüllü olanlar da bir değişiklik yaparlar.
Oyun / Doğaçlama vb.
Lider ortaya eski gazeteler koyarak “çocuklar, şimdi bu gazeteleri yırtıyorsunuz, evet herkes buradaki gazeteleri yırtacak” der. Çocuklar verilen gazetelerin hepsini yırttıktan sonra “şimdi bunların üzerine oturalım” der. Lider çocuklara “oturduğumuz yerde neler var, biz şu anda nelerin üzerinde oturuyoruz” denilerek çocukların dikkatleri az önce yırtmış oldukları gazetelere çekilir. Sonra da “burası neresi, burada neler var, başka neler olabilir?...” gibi sorular sorulur. Yanıtlara göre sorular çeşitlendirilir. Oluşturulan öykü canlandırılır. Canlandırma sırasında ortamda düzenlemeler yapılabilir, araç-gereç kullanılabilir.
Değerlendirme
Sonra çocuklara kağıt ve boya kalemleri verilir. “sizden oynadıklarımızla ilgili bir resim yapmanızı istiyorum” denir. Resimler üzerinde konuşulur. Lider “burayı artık temizlememiz gerekiyor, nasıl temizleyebiliriz?” der ve çocuklardan gelen öneriler doğrultusunda sınıf temizlenir.
Sonuç Olarak
Okul öncesi dönem çocuklarının özelliklerini ve okul öncesi eğitimi bilmeyen kişilerin çocuklarla yapacakları drama çalışmaları çocukların gelişimlerini desteklemek yerine onlara zarar verebilir. Bu çalışmada okul öncesinde drama etkinlilerini planlarken ve uygularken nelere dikkat edilmesi gerektiği üzerinde durulmuştur. Ayrıca 60-72 aylık çocuklara göre yapılmış drama etkinliklerinde yer verilmiştir. Ancak okul öncesi dönemde drama liderliği için burada verilen bilgiler yeterli değildir. Okul öncesi dönem çocukları ile çalışan drama liderlerinin okul öncesi dönemin önemi, çocukların içinde bulundukları gelişim döneminin özellikleri, nelere dikkat edilmesi gerektiği, drama etkinliklerinin nasıl planlanacağı ve uygulanması sırasında nelere dikkat edileceği konularında kendini yetiştirmesi gerekmektedir. Aksi halde drama çalışmaları çocuklara yarar sağlamak yerine onlara zarar verebilir.
KAYNAKLAR
Aral, N., Kandır, A. ve Can Yaşar, M. 2000. Okulöncesi Eğitim. 2. Ya-Pa Yay. İstanbul.
Fleming, M. 1994. Starting Drama Teaching. David Furton Publishers. London.
Fulford, J., Hutchıngs, M., Ross, A. ve Schmıtz, H. 2001. İlköğretimde Drama. (Çev. Leyla Küçükahmet, Hande Borçbakan, S. Sadi Karamaoğlu). Nobel Yayın Dağıtım. Ankara
McCaslin, N. 1990. “New Direction in Creative Drama”. NF vol. 70, ıs.:3, p34, 3p.
Milli Eğitim Bakanlığı, 2002. 36-72 Aylık Çocuklar İçin Okul Öncesi Eğitim Programı. T.C. MEB. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. Ya-Pa Yayın Pazarlama San. Ve Tic. Aş. İstanbul.
O’Neil, C. and Lambert, A. 1991. Drama Structures A Pratical Handbook for Teachers.
Heinemann Educational Books, Inc. Chelpenman, Ingland.
Okvuran, A. 2001. “Okul Öncesi Dönemde Yaratıcı Drama”. Çoluk Çocuk Dergisi, 3:22-25.
Ömeroğlu Turan, E. ve Can Yaşar, M. 1999a. “5 Yaşına Kadar Çocukta Dramanın Başlangıcı”.
İletişim Ortamlarında Çocuk Birey Sempozyumu, Anadolu Ü., İletişim Bil., Fk. s. 259-271. Eskişehir.
Ömeroğlu Turan, E. ve Can Yaşar, M. 1999b. “Okulöncesi Eğitimde Drama Etkinlikleri”. Gazi Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı Öğretmeni El Kitabı. Rehber Kitaplar Dizisi. Ya-Pa Yay. s. 91-110.
Önder, A. 1999. Yaşayarak Öğrenme İçin Eğitici Drama, Kuramsal Temellerle Uygulama Teknikleri ve Örnekleri. Epsilon Yayıncılık Hizmetleri Tic. San. Ltd. Şti. İstanbul.
Öztürk, A. 1999. “Yaratıcı Drama ve Müzik”. Türkiye 1. Drama Liderleri Buluşması. Oluşum Tiyatrosu ve Drama Atölyesi. s. 76-81. Ankara.
Pinciotti, P. 1993. “Creative Drama and Young Children: The Dramatic Learning Connection”. Arts Education Policy Review, vol. 94, ıssue: 6, p24, 5p. ISSN: 1063-2913.
Sağlam, T.1997. “Eğitimde Drama”. VI. Uluslararası Eğitimde Drama Semineri, Drama Maske Müze. Yayına Hazırlayan: İnci San. Çağdaş Drama Derneği. s. 33-35. Ankara.
San, İ. 1995. “Sanatta Yaratıcılık Oyun Drama”. Yaratıcılık ve Eğitim Semineri. TED Yay. s.71- 103.
San, İ. 1996. “Yaratıcılığı Geliştiren Bir Yöntem ve Yaratıcı Bireyi Yetiştirne Bir Disiplin: Eğitsel Yaratıcı Drama”. Yeni Türkiye Dergisi, 7: 148-160.
San, İ. 2001. “Eğitimde Dramanın Kısa Tarihçesi”. Çağdaş Eğitimde Kültür ve Sanat. Çağdaş Yaşamı Destekleme Yayınları: 14. s. 81-89. İstanbul.
Stewing, W.J. and Buege, C. 1994. Dramatizing Literature in Whole Language Classrooms. Second Edition. Teachers College Press. Columbia University. New York.
Üstündağ, T. 1996. “Yaratıcı Dramanın Üç Boyutu”. Yaşadıkça Eğitim, 49:19-23.
Üstündağ, T. 1998. “Yaratıcı Drama Eğitim Programının Öğeleri”. Eğitim ve Bilim, 22(107): 28-35.
Üstündağ, T. 2000. Yaratıcı Drama, Öğretmenin Günlüğü. Pegem Yayıncılık. Ankara.
Kaynak: Okulöncesinde Drama ve Tiyatro (Ed. Naci Aslan) Türkiye 5. Drama Liderleri Buluşması ve Ulusal
Drama Semineri - 2003, Oluşum Yayınları No: 7, Aralık 2003, Ankara.
Alıntıdır
