Sınıf Yönetimi Açısından Etkili Öğretmen Davranışları

Sınıf Yönetimi Açısından Etkili Öğretmen Davranışları
Yrd.Doç.Dr.Ali Rıza TERZİ*
Yeni bir bin yılla birlikte artan değişim hızı ve bu hıza ayak uydurabilecek nitelikli insan gücü
yetiştirmek zorunda olan eğitim sistemimizin başarısı nitelikli öğretmenlere bağlıdır. Nitelikli
insan gücünün yetiştirildiği yer sistemin en işlevsel parçası olan okul ve sınıftır. Bu nedenle
etkili bir okul ve sınıf yönetiminin var olması gerekliliği kaçınılmaz olarak karşımıza
çıkmaktadır.
Sınıfı bir sistem olarak algılamayı gerektiren sınıf yönetiminin eğitim ve öğretim üzerindeki
etkisi alanyazında genel kabul gören bir anlayış biçimidir. Etkili bir sınıf yönetimi olmaksızın
sınıf ortamında öğrenciye kazandırılmak istenen davranış biçimlerinin istenen düzeyde
gerçekleşebileceğini söyleyebilmek zordur.
Sınıf yönetimi, kaynakları örgütleme, çevreyi etkili bir biçimde düzenleme, öğrenci gelişimini
gözleme, ortaya çıkabilecek öğrenci sorunlarını önceden tahmin edebilme gibi unsurları içeren
sınıftaki hayatın bir orkestra gibi yönetilmesidir(1). Sınıf yönetimi bir öğretim sistemi olmayıp,
modern sınıfın kaçınılmaz çeşitliliğini, karmaşıklığını eşgüdümleyen sistematik bir yöntemdir
(2)
.
Bir yöntem olarak sınıf yönetiminin çeşitli dinamiklerin etkileştiği sınıf ortamında
öğretmenlerin yönetim becerileri üzerinde odaklaştığı söylenebilir. Öğretmenin yönetim
becerileri sınıf içi kadar; aile, okul çevresi, toplum ve okul kültürü gibi diğer sistem öğelerini
kapsayan geniş bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır.
Sınıf yönetiminin değişkenlerini öğretmen, öğrenci, okul programı, eğitim ortamı, eğitim
yönetimi, aile ve çevre olarak sıralayabiliriz. Ancak bu değişkenler içerisinde en stratejik olanı
öğretmenlerdir. Çünkü eğitim süreçlerinin düzenlenmesinden ve yürütülmesinden öğretmen
sorumludur(3,4).
Bu anlamda etkili bir biçimde yönetim yetenekleri olmaksızın öğretmenlerin diğer becerileri
1 / 11
Sınıf Yönetimi Açısından Etkili Öğretmen Davranışları
Cumartesi, 08 Kasım 2008 02:12 -
etkisiz kalabileceği gibi iyi bir sınıf yönetimi ve organizasyonu öğretmenleri karşılaşacakları bir
çok zorluktan da kurtarır(5).
Eğitim sisteminin en küçük birimi olan sınıf, eğitim amaçlarının davranış boyutuna aktarıldığı
işlevsel ve özel bir çevredir. Bu anlamda sınıf ortamının dinamik süreçlerin etkileştiği bir alan
olduğu söylenebilir.
Bu dinamik süreçleri eğitim ve öğretimin hedefleri doğrultusunda yönlendirecek öğretmene
önemli görevler düşmektedir. Etkili sınıf yönetiminin önemli değişkenlerinden birinin öğretmen
davranışları olduğu söylenebilir.
Öğretmen bir yandan bilgi, beceri ve tutumlarıyla öğrencilerinin eğitimi görevini yürütürken
diğer yandan davranışları ile onları etkiler. Öğretmenin samimi, anlayışlı sabırlı olması
öğrenciyi olumlu düşünmeye sevk edecek aksi davranışlar ise öğrenci üzerinde olumsuz etki
yaratacaktır (6).
Etkili sınıf yönetimi sadece sınıftaki süreğen olaylara ve davranış yönetimine dikkat
edilmesini değil aynı zamanda öğretmenlerin öğretim uygulamalarında nasıl davranacaklarına
ve bu uygulamaları nasıl örgütleyeceklerine de dikkat edilmesini gerektirir. Bu anlamda
öğretmenin sınıf yönetimi etkinliklerinin, hedeflerin ve dersin içeriğinin tümüyle ilişkilidir (7,8).
Öğretmen, öğrencilerin davranış sorunlarını ortadan kaldırmak ve öğretme ve öğrenme
çevresinin yaratılması ve sürdürülmesi için gerekli olan hazırlıkları yaparak uygulamalı ve
sürdürebilmelidir(9).
Bu öncelikle öğrencilerin öğrenmeye ayrılmış olan süreyi verimli biçimde değerlendirmeleri ve
ikinci olarak öğrencilerde sorumluluk bilincinin gelişmesi ve davranışlarını kontrol becerisi
kazanmalarını sağlama açılarından önem taşımaktadır. Öğretmen, plânlamadan, önceden
tahmin edemeyeceği sorunların üstesinden gelme ve öğrenciyi istenilen amaçlar yönünde
eşgüdümlemeye kadar geniş bir yelpaze içerisinde sınıf ortamının örgütlenmesini yönetim
becerilerine dayalı olarak düzenleyebilmelidir.
2 / 11
Sınıf Yönetimi Açısından Etkili Öğretmen Davranışları
Cumartesi, 08 Kasım 2008 02:12 -
Bu düzenlemenin istenen düzeyde gerçekleşebilmesinin, sınıftaki olaylar örgüsünün tek tek
parçalarını değil, tümünü birden göz önünde tutularak başarılabileceği söylenebilir.
Öğretmenler öğrencilerin sadece yetenek ve öğrenme alışkanlıklarına değil, aynı zamanda
davranışlarına da dikkat etmelidirler. Davranış kontrolü sınıf yönetiminin önemli bir öğesidir(10).
Pozitif bir çevre yaratmak ve problemleri önlemek için öğretmenler bireysel farklılıkları göz
önünde bulundurmalı olumlu davranışları ve öğrenci motivasyonunu desteklemelidir(11).
Bu aynı zamanda davranışların etkili yönetildiği, istenmeyen davranışların sınıfın katılımını ve
motivasyonu düşürmeden en aza indirilmiş olduğu bir sınıf anlamına da gelmektedir.
Davranışların ve öğrenmenin iyi yönetildiği sınıfta, öğrenciler öğretim amaçlarını gerçekleştirir
ve amaçların gerçekleşmesini engelleyen davranışlar gözlenmez(12).
Öğrencilerin öğretimin amaçlarına beklenen düzeyde ulaşabilmelerini kolaylaştıran sınıf
yönetiminde önemli bir aktör olan öğretmenin belirli bir takım ilkeleri takip etmesi ve sınıf
ortamında bu ilkelere uyulması gerekliliği vardır.
Bu ilkelere öğretmen rollerinin izleyeceği aşamalar da denilebilir. Bunları öğrencinin derse
giriş davranışlarının desteklenmesi, öğrenci gelişimine yardım için harekete geçebilme ve bu
gelişim için başvurulacak bir sonraki aşamanın doğru bir biçimde tespit edilmesi olarak ifade
edebiliriz(13).
Bu konuda etkili sınıf yöneticilerinin şu ilkeleri unutmamaları gereği üzerinde durulmaktadır(14)
:
• Sınıftaki hareket yöntemlerini, standartlarını ve iletişim döngüsünü öğrenciler açısından
oluşturun.
3 / 11
Sınıf Yönetimi Açısından Etkili Öğretmen Davranışları
Cumartesi, 08 Kasım 2008 02:12 -
• Öğretim için önceden plân yapın ve öğrencilerin ihtiyaçlarına uygun materyalleri önceden
hazırlayın.
• Öğrenci gelişimini takip eden değerlendirme (accountability) sistemleri geliştirin.
• Öğrenme uygulamalarına ayrılan zaman ve görevlerinizi analiz edin.
• Öğretimle ilgili kurallara ve standartlara uyumu gözleyin. Öğrencilerin bunları anlamalarına
yardımcı olun.
Sınıf yönetimi ile oluşturulacak öğrenme çevresi öğrencilerde öğrenme isteğini, bilgiyi almaya
hazır bulunuşluğu, derslerin içeriğinin anlaşılmasını artıran bir öğretim çevresidir. Öğrenme
etkinliklerinin düzenleyicisi olarak öğretmen, öğrenci üzerine odaklaşan öğrenci merkezli bir
öğretmeni de ifade etmektedir.
Öğrenme çevresi; fiziksel, sosyal ve eğitimsel çevre olmak üzere üç kavramı ihtiva eder.
Öğretmen ihtiyaçlara göre her kavramı öğrencileriyle etkili bir iletişime girerek iyi
plânlayabilmeli ve yönetebilmelidir(15).
Etkili öğretmenler sınıf içi davranışlarında olduğu kadar mesleklerinde de ön plâna çıkan
öğretmenlerdir. Etkili öğretmenlerin temel özelliklerinden biri de öğrenme çevresini
oluştururken bilişsel duyuşsal ve psiko-motor öğrenmelerin üçüne birden önem vermeleridir(16).
Başarılı bir sınıf yönetiminin en temel anahtarı uygulamalar ile ilgili olarak plân yapmaktır.
Öğretmen yapacağı plânla birlikte etkili bir biçimde başarılı olabilmek için istenmeyen
davranışları ortaya çıkaran olayları da hesaba katarak davranışını oluşturmalıdır.
Bu bağlamda öğretmen, uygun bir öğretim yöntemi belirlemez ve esnek bir yaklaşım biçimi
4 / 11
Sınıf Yönetimi Açısından Etkili Öğretmen Davranışları
Cumartesi, 08 Kasım 2008 02:12 -
sergilemezse en iyi ders plânı bile başarısızlığa uğrayabilir. Sınıftaki zamanın kullanımı ile ilgili
çalışmalar zamanın öğrenme üzerinde önemli bir faktör olabileceğini, zamanın kullanımına
sadece öğretmenlerin değil, öğrencilerin de ihtiyacı olduğunu göstermiştir.
Çoğu disiplin sorunları derse düzenli bir başlangıç yapılamamasından kaynaklanmasına
rağmen, ikinci en çok sorun yaratan kısım ise dersin bitimidir(17). Dikkatli bir şekilde plânlanmış
bir ders bitimi tecrübeli öğretmenler bir uygulamadan diğerine geçişi başarıyla yapabildikleri bir
yöntemdir (18).
Zamanın etkili bir şekilde kullanımı, öğretmenin öğrenciye belirli bir ders saati içerisinde
kazandırması gereken bilgi, tutum ve davranışların istenilen düzeyde oluşmasında önemli bir
etken olarak karşımıza çıkmaktadır.
Sınıftaki uygulamaların akıcılığı, disiplin açısından önemlidir. Çünkü dersin bölünmesi
öğretmen ve öğrencinin dikkatinin bozulmasına ve ilgisinin azalmasına neden olur(19).
Doğru dengeyi bulmak çoğu zaman kolay bir iş değildir. Aynı şeyler üzerinde devamlı bir
şekilde durmak sıkıcılığa ve monotonluğa; çok fazla değişiklik yapmak ise zihinlerin
karışmasına neden olabilir.
Öğrenciler genellikle canlarının sıkıldığı, otoriteye karşı çıkma ihtiyacı duyduklarında
istenmeyen davranışlarda bulunabilirler. Öğretmen öğrencilerin derse etkili katılımlarını
sağlayarak istenmedik davranışları azaltabilir(20).
Konularına hakim olan öğretmenler öğrencilerini derse aktif olarak katarlar. Bu öğretmenler
ders sunularını açık öğrencilerin öğrenme esnasında karşılaştıkları sorunları bilen, öğrencilerin
soruları için hazır ve verdikleri cevaplarda herhangi bir kaçamak ve belirsizlik olmayan
öğretmenlerdir(21). Öğrencilerin etkili katılımını sağlayabilmek için öğretmen, dikkati toplayıcı
değişik öğretim yöntemlerini, sınıfla açık bir iletişime girmeyi, konunun gerçek hayatla
bağlantılarını kurarak işlemeyi kullanabilir.
Öğretmenliğin ilk yıllarında sınıf yönetimi öğretmenlerin zamanlarının önemli bir bölümünü
5 / 11
Sınıf Yönetimi Açısından Etkili Öğretmen Davranışları
Cumartesi, 08 Kasım 2008 02:12 -
alır. Ancak davranış yönetimi ile ilgili karşılaşılan güçlükler sadece deneyimsiz öğretmenlerle
sınırlı değildir. Deneyimli öğretmenlerinde sınıf yönetimi ile ilgili stratejilere gereksinimi vardır(22
) .
Sınıf yönetimi ile ilgili olarak öğretmenlerin karşılaştığı güçlükler sınıf yapısından ve
öğrenciden kaynaklandığı kadar öğretmenden de kaynaklanmaktadır. Öğretmenden
kaynaklanan sorunlar öğretmenin yönetim ve öğretim tarzı, öğrencilerde düşük beklenti
belirleme, öğretmenin kişisel özellikleri, öğrenci rolünü algılama biçimi olarak ifade edilebilir
(23)
.
Etkili bir sınıf yönetimi için tecrübe kazanılmasını beklemenin hem öğretmen açısından hem
de öğrenci açısından eğitim ve öğretim hedeflerine ulaşmada sorunlar doğuracağından
hareketle, kuram-uygulama arasında paralellikler kurarak gerçeğe ulaşmak daha doğru
gözükmektedir.
Sınıf gerçeğini anlamlandırmada deneyim ve uzmanlıkla ilgili olarak öğretmenler arasında
yöntem farklılıklarının olduğu, uzmanlaşmış öğretmenlerin sınıfın içerisinde önemli olanla
önemli olmayanı ayırt etmede daha yetenekli oldukları ve dersin bir bölümünün başlangıç ve
bitimi ile ilgili olarak daha açık bir ileti kullandıkları ifade edilmektedir(24).
Öğretmenin neşeli, mutlu ve kendine güvenli hâli güdü, tersi görüntüler olumsuz etki
yapmaktadır. Öğretmenin duygusal durumu, sınıfta rahat olup olmaması her türlü kararını
etkilemektedir(25). Olumsuz duygular tepkimeler neticesinde karar veren öğretmenlerin etkili
karar verebileceklerini söyleyebilmek zor görülmektedir. Bu nedenle öğretmenlerin
problemlerinden arınarak sınıfa girmeleri daha etkili karar alıp uygulamalarını sağlayabilir.
Etkili öğretmen davranışları ile ilgili olarak uygulamalı bir yaklaşımı benimseyen Fontana etkili
sınıf yöneticileri olacak öğretmenlere uygulamaları gereken temel kuralları şu şekilde ifade
etmektedir(26).
• Dakik olun: Çoğu sınıf problemleri öğretmenin sınıfa geç gelmesi ile başlar. Derse
zamanında gelmeniz öğrenciyi ve dersi önemsediğiniz görüntüsünü verir.
• İyi hazırlanın: Derse iyi hazırlanmak öğretim hedeflerine ulaşmak için önemlidir. Öğrenci
6 / 11
Sınıf Yönetimi Açısından Etkili Öğretmen Davranışları
Cumartesi, 08 Kasım 2008 02:12 -
öğrenmek için oradadır. Öğrenme hedeflerine ulaşılması sizin derse etkili bir biçimde hazır
olmanıza bağlıdır.
• Hızlı bir şekilde derse başlayın: Öğrencilerin dikkatini ve katılımlarını sağlayacak
yöntemlerle başlayarak derse hızlı ve kararlı bir başlangıç yapın.
• Tüm sınıfın katılımı konusunda ısrarcı olun: Konuyu açıklamaya başlamadan tüm sınıfın
dikkatini derse toplayın.
• Sesinizi etkili bir biçimde kullanın: Ses, öğretmenin sınıfla olan etkileşiminde en önemli
öğedir. Sesini etkili kullanan bir öğretmenin öğrencinin dikkatini toplamada, sesini etkili
kullanamayan bir öğretmene nazaran daha avantajlıdır.
• Karışıklıklarla uğraşabilmek için açık stratejileriniz olsun: Beklenmeyen bir durumda
nasıl davranılacağı bilinirse sorunlar kolayca halledilebilir.
• Karşılaştırma yapmaktan kaçının: Öğrenci performansları hakkında karşılaştırma yapmak
sınıfta bölünmelere neden olabilir. Düşük performanslı öğrencilerin tamamen kaybedilmesine
yol açabilir.
• Verdiğiniz sözleri tutmaya dikkat edin: Verilen sözlerin tutulmaması sınıfta güveni
zedeleyebilir.
• Sınıfı amacına uygun bir biçimde organize edin: Oturma düzeni, araç ve gereçlerin
uygun bir biçimde yerleştirilmesi iyi bir organizasyon için gereklidir.
• Öğrencilerin problemleri ile ilgilenin: Öğrencinin ders içi ve ders dışından kaynaklanan
problemleri ile ilgilenmek öğrencinin derse katılımını artırabilir.
7 / 11
Sınıf Yönetimi Açısından Etkili Öğretmen Davranışları
Cumartesi, 08 Kasım 2008 02:12 -
Etkili öğretmenlerin sınıf içi davranışları değerlendirildiğinde yönetim açısından liderlik
özellikleri gösterdiği, duygusal yönden ise öğrencilere yakın duran, onların sınıf içi ve sınıf
dışındaki problemlerine eğilen bir yol izlediği söylenebilir.
SONUÇ
Sınıfın karmaşıklığını ve çeşitliliğini eşgüdümleyen, öğrenme çevresini daha etkili bir şekilde
oluşturan bir yöntem olarak sınıf yönetimi, sınıftaki uygulamaların tümüyle ilişkilidir. Bu
uygulamaların hazırlayıcısı ve yönlendiricisi olarak öğretmen davranışları öğrenme hedeflerine
ulaşmada önemli bir etkendir. Bu nedenle öğrenci ihtiyaçları çerçevesinde öğretmen
gerektiğinde bir lider, gerektiğinde bir arkadaş olabilmelidir.
Uygun bir ortam oluşturulduğunda, doğru program ve doğru yöntemlerle her insanın öğrenme
isteğinin artacağı ve “bütün öğrencilerin öğrenebileceği” söylenebilir.
* Karadeniz Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi.
(1) J. Kasin Lemlech. Classroom Management, Longman Press, Newyork. 1988, s.3.
(2) R Waterhause. Classroom Management, Educational Press, Stafford, 1990, s.5.
(3) Ayhan Aydın. Sınıf Yönetimi, Anı Yayıncılık, Ankara, 1998, s.16.
(4) E.C. Wragg. Class Management. Roudledge, London, 1993, s.1.
(5) Sheila Macrae. “Classroom Management and Organization”, Becoming a Teacher,
8 / 11
Sınıf Yönetimi Açısından Etkili Öğretmen Davranışları
Cumartesi, 08 Kasım 2008 02:12 -
(Ed.)Justin Dillon. M.Maguire. Open University Press, Newyork, 1998, s.128-140.
(6) Nezahat Güçlü. “Öğretmen Davranışları”, Millî Eğitim, 147, 2000, s.21-23.
(7) Julie P. Sanford ve Edmund Emmer. Understanding Classroom Management, Prentice
Hall, New Jersey, 1988, s.57.
(8) M. Cohn. To be a Teacher, Random Hause, Newyork, 1987, s.216.
(9) Daniel L. Duke. Teacher’s guide to classroom management, Random Hause, Newyork,
1984, s.3.
(10) Peter Mortimore, Pamela Sammos. “Teacher Espectation.” Teaching and Learning in
the Primary School . (Ed.) Andrew Pollard and Jill
Bourne.The Open University, Newyork, 1997, s.99-109.
(11) Anita Woolfolk. Educational Psycology, Allan and Bacon Inc., Boston, 1998, s.474.
(12) Mehmet Özyürek. Sınıfta Davranış Yönetimi, Karatepe Yayınları, Ankara, 1996, s.9.
(13) Wynne Harlen. The Teaching of Science in Primary Schools, David Fulton Publishers,
London, 1998, s.66.
(14) J. Kasin Lemlech. a.g.e., s.6.
(15) Shirley Bull ve Jonathan Solity. Classroom Management, Roudledge, London, 1987,
9 / 11
Sınıf Yönetimi Açısından Etkili Öğretmen Davranışları
Cumartesi, 08 Kasım 2008 02:12 -
s.35.
(16) Donald C. Orlich, Robert J. Harder, Richard C. Kalahan. Teaching Strategies, Houghton
Mifflin Company, Boston, 1998, s.360-389.
(17)Janet R. Moyles. Organizing for Learning in the Primary Classroom, Open University
Press, Buckingam, 1992, s.113.
(18)Colin J. Smith ve Robert Laslett. Effective Classroom Management, Roudledge,
London, 1996, s.5.
(19) Smith ve Laslett. a.g.e., s.8.
(20) Münire Erden, Y. Akman. Eğitim Psikolojisi, Arkadaş Yayınları, Ankara, 1995, s.256.
(21) Woolfolk a.g.e., s.503.
(22) Özyürek. a.g.e., s.9.
(23) Bülent Öztürk. “Sınıfta İstenmeyen Davranışların Önlenmesi ve Giderilmesi”, Sınıf
Yönetimi ,
(Ed.) Emin Karip, Pegem Yayıncılık, Ankara, 2002, s.144-156.
(24) David Berliner. ”Teacher Expertise” Teaching and Learning in the Primary School.
(Ed). Andrew Pollard and Jill Bourne, The Open University Press, Newyork, 1997, s.72-79.
10 / 11
Sınıf Yönetimi Açısından Etkili Öğretmen Davranışları
Cumartesi, 08 Kasım 2008 02:12 -
(25) Hüseyin Başar. Sınıf Yönetimi, M.E.B. Yayınları, İstanbul, 1999, s.118.
(26) David Fontana. Classroom Control. The British Psychological Society, London, 1985,
s.125-133.
Kaynak: https://yayim.meb.gov.tr/dergiler/155-156/terzi.htm

çok teşekkürler meltemciğim..

bu makale oluyo sanırım öylemi