Türkiye-Rusya uçak krizi: 10 günde neler yaşandı?

Rusya ve Türkiye arasında özellik Putin-Erdoğan dostluğuyla şekillenen iyi ilişkiler, Rus uçağının sınırda düşürülmesinin ardından geçen 10 günde tepetaklak oldu.
İki ülke arasında bu on gün içerisinde ancak bir kere, dışişleri bakanları düzeyinde görüşme gerçekleşti. Putin ve Rus yönetimi ile Erdoğan ve AKP hükümeti arasındaki tansiyon ise basının gözleri önünde yükseldi.
Peki bu 10 gün içerisinde neler oldu? Rusya hangi yaptırımları uygulamaya başladı? Türkiye hükümeti ne yanıt verdi?
BBC Türkçe’den Rengin Arslan ve BBC Rusça’dan Jüri Maloverjan birlikte hazırladı.
24 KASIM SALI
TÜRKİYE: Türkiye, Suriye'nin kuzeyinde hava saldırıları düzenleyen bir Rus savaş uçağının bütün uyarılara karşın hava sahası ihlali gerçekleştirince düşürüldüğünü açıkladı. Olayda bir Rus pilot öldü, diğeri yaralı kurtarıldı.
Rusya’yı Bayırbucak Türkmenlerini bombalamakla suçlayan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Türkiye'nin kendi sınırlarını koruma hakkında herkes saygı göstermelidir. Türkiye Suriye'de muhalif grupları samimiyetle destekliyor'' dedi.
RUSYA: Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Rus uçağının düşürülmesinin iki ülke arasındaki ilişkilerde ciddi sonuçlar doğuracağını söyledi ve ilk kez Türkiye’nin “teröristleri desteklediğini ve IŞİD’in petrol ticaretinde rol oynadığını” söyledi. Putin, “Sırtımızdan bıçaklandık” dedi.
Aynı gün Rus Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov Rus vatandaşlarına Türkiye’ye gitmemelerini tavsiye etti.
Rus turizm şirketi Natali Tours Türkiye’ye turlarını iptal ettiğini açıklayan ilk şirket oldu.
Rusya Genelkurmay Başkanı Türkiye ile bütün askeri diyaloğun kesildiğini açıkladı. Rusya’nın bölgedeki hava savunma sisteminin güçlendirileceğini söyledi.

25 KASIM ÇARŞAMBA
TÜRKİYE: Erdoğan ve ABD Başkanı Barack Obama telefonla görüştü. İki lider de gerilimin düşürülmesi konusunda hemfikir olduklarını duyurdu.
Genelkurmay Başkanlığı yaptığı açıklamada uçağın vurulduğu sırada milliyetinin bilinmediği belirtildi. Ayrıca “Moskova'daki askeri makamlar telefon ile aranarak irtibat kurulmuş ve Moskova ile her türlü iş birliğine hazır olunduğu" söylendiği aktarıldı.
RUSYA: Putin, ağırlıkla hükümet yanlısı olan basın kuruluşlarının sorularını yanıtlarken Türkiye’nin radikal İslamcı militanları desteklediği iddiasında bulundu ve bir kere daha Türkiye’deki Rus turistlerin güvende olmadığını söyledi.
Rusya Başbakanı Dimitri Medvedev, Putin'in söylediklerini tekrarladı ve Türkiye'nin "IŞİD militanlarıyla yaptığı petrol ticareti nedeniyle örgütü koruduğunu"söyledi
26 KASIM PERŞEMBE
TÜRKİYE: Erdoğan, "Özür dilemesi gereken bir taraf varsa, bu biz değiliz. Hava sahamızı ihlal edenler özür dilemeli" dedi.
France 24 kanalına da konuşan Erdoğan, uçağın düşürülmesinden sonra olayla ilgili görüşmek istediği Putin'i aradığını, fakat Rusya liderinin geri dönmediğini söyledi.
Erdoğan, "Rus uçağı olduğunu bilseydik, belki uyarımızı farklı şekilde yapardık" dedi. Türkiye'nin IŞİD'den petrol aldığı iddiaları konusunda da "Tabii ki bunlar yalan, bunlar iftira. Biz asla hiçbir terör örgütüyle ticari ilişki içinde olmadık. İddialarını kanıtlamaları gerek, kanıtlayabilirlerse ben bu makamdan ayrılırım, ispat edemezse Putin de o makam da durmasın" diye konuştu.

RUSYA: Fransa Devlet Başkanı Francois Hollande ile görüştükten sonra açıklama yapan Putin, Türkiye’nin Türkmenleri koruma iddiasının sadece bahane olduğunu söyledi.
Rusya Dışişleri Bakanlığı, Rus vatandaşlarına Türkiye’ye gitmeyin uyarısında bulundu ve halihazırda Türkiye’de olan vatandaşlarının geri dönmelerini çağrısı yaptı.
Başbakan Medvedev, Putin’in kendisine Türkiye’ye karşı yaptırımları planlaması görevi verdiğini söyledi.
Rusya göçmen dairesi bir tarım fuarı için Krasnodar isimle şehre giden 39 Türk işadamını sınır dışı edeceğini açıkladı.
Rus medyası da ilk kez, Türkiye’den mal taşıyan tırların Rusya sınırında durdurulduğu haberini geçti.
27 KASIM CUMA
TÜRKİYE: Başbakan Ahmet Davutoğlu, Times gazetesinde yayımlanan yazısında, "Dikkatimizi, bizi birleştiren davadan ayırmamalıyız. Uluslararası toplum içine kapanmamalı. Aksi takdirde galip çıkanlar sadece DAEŞ (IŞİD) ve Suriye rejimi olur. Zaten ikisini de ilişkileri hayatta tutuyor” dedi.
RUSYA: Putin’in yardımcılarından Yuri Ushakov, gazetecilere yaptığı açıklamada Erdoğan’ın Putin ile telefonda konuşmak istediğini ancak, Putin’in Türkiye özür dileyene kadar Erdoğan ile görüşmeyeceğini söyledi.
Rusya eğitim bakanlığı bir genelgeyle ülkedeki üniversitelerin Türkiye ile işbirliklerine son vermelerini istedi.
Moskova şehir meclisi yaptığı açıklamada, Türk dizilerinin yasaklanmasını gündeme getireceklerini söyledi.
28 KASIM CUMARTESİ
TÜRKİYE: Erdoğan, "Yaşanan hadiseden dolayı gerçekten üzgünüz" dedi. Erdoğan, iki ülke arasındaki ilişkilerin tamir edilmesi için Paris'te düzenlenen İklim Zirvesi'nin de bir fırsat olduğunu söyledi.
Erdoğan ayrıca “Biz böyle olmasını arzu etmezdik, istemezdik ama maalesef böyle bir şey oldu. Temenni ederim ki bundan sonra böyle bir şey olmaz" dedi.
RUSYA: Putin, Türkiye’ye karşı yaptırımları onayladı.
Yaptırımların arasında bazı gıda maddelerinin ihracatı, Türk şirketlerine yönelik kısıtlamalar, Türkiye’ye turizmin durdurulması ve bazı uçak seferlerinin iptali, vizesiz seyahat uygulaması kaldırılması bulunuyor. Bunun yanında Türkiye’den gelen tırların ve Karadeniz’deki gemilerin daha sıkı bir denetime tabi tutulmasına karar verildi.
TIKLAYIN: TÜRKİYE'DEN İTHALİ YASAKLANAN ÜRÜN LİSTESİ
29 KASIM PAZAR
TÜRKİYE: Başbakan Davutoğlu hayatını kaybeden Rus pilotun cenazesiyle ilgili detayları paylaştı.
Davutoğlu aynı açıklamada Türkiye’nin hava sahasını koruma hakkı olduğunu yinelerken, ''Rusya'dan son dönemde gelen açıklamalar komşu ülke ilişkileri bakımından kabul edilebilecek açıklamalar değildir" dedi.
RUSYA: Rusya Spor Bakanı ve aynı zamanda Rusya Futbol Federasyonu Başkanı Vitaliy Mutko, yaptırımlar kapsamında Türk futbolcuların transferlerinin de etkileneceğini söyledi.
30 KASIM PAZARTESİ
TÜRKİYE: Davutoğlu, 24 Kasım'da yaşananların sorumluluğunun Türkiye'de olmadığını, her seviyede görüşmeye açık olduklarını, ancak özür dilemeyeceklerini söyledi.
Davutoğlu, "Hiçbir ülke, sorumluluğunu yerine getirdiği için özür dilemez. Ordumuz sorumluluğunu yerine getirdi. Hiçbir ülke, işimizi yaptığımız için özür beklememeli" dedi.
RUSYA: Putin’in sözcüsü Dmitri Peskov, Rus liderin Paris İklim Değişikliği Konferansında Erdoğan ile buluşmayacağını açıkladı.
Zirvenin ardından Putin, Türkiye’nin Rus uçağını “IŞİD ve diğer terörist gruplarla yaptığı petrol ticaretini güvence altına almak için” düşürdüğünü iddia etti. Putin bu ticareti kanıtladığını öne sürdüğü yeni bilgilere ulaştıklarını belirtti.

1 ARALIK SALI
TÜRKİYE: Erdoğan, "Biraz sabırlı olalım. Biz duygusal davranmayalım. Bütün bunların hepsini görelim. Eteklerde ne kadar taş varsa dökülsün, ondan sonra bizde de varsa birikmiş taşlar, biz de dökmeye başlarız" dedi.
Erdoğan Rusya’nın iddialarına tekrar yanıt verirken, "Terör örgütleriyle bu tür alışverişi yapacak kadar haysiyetsiz değiliz” diye konuştu.
Cumhurbaşkanı ayrıca, Putin’in bu iddiaları ispat etmesi halinde istifa edeceğini söyledi ve Putin’e sordu:
"Sen o makamda durur musun?"
Erdoğan aynı konuşmasında tansiyonu düşürme çağrısı da yaptı, “bölgedeki gerilimler bizi üzmektedir” dedi.
RUSYA: Başbakan Medvedev, Türkiye ile ihracatı yasaklanacak malların listesini onayladı. Yaptırımlar 1 Ocak’tan itibaren geçerli olacak.
Kararnameye göre, Rusya’ya ihracatı 1 Ocak 2016’dan itibaren resmen yasaklanan ürünler şunlar: domates, salatalık, portakal, mandalina, nektarin, elma, armut, kayısı, şeftali, erik, üzüm,çilek, kuru soğan, renkli lahana, brokoli, tuz, karanfil, tavuk ve hindi eti.
Balık, kırmızı et, süt ürünleri, fındık, limon gibi ürünlerin Rusya’ya girişine herhangi bir yasak getirilmedi.
Rusya Tur Oparatörleri Derneği, bütün tur şirketlerinin Türkiye turlarını iptal ettiğini duyurdu.
Rusya Eğitim Bakanı, Türkiye’de değişim programıyla eğitim gören bütün üniversite öğrencilerinin en kısa zamanda Rusya’ya geri döneceğini açıkladı.
2 ARALIK ÇARŞAMBA
TÜRKİYE: Erdoğan Türkiye’nin IŞİD ile petrol ticareti yaptığı iddialarına yanıt verirken, "Özellikle DAEŞ'in petrollerini Türkiye'nin satın aldığını söylemek gibi bir iftiranın içine girmek, bunu Türkiye'ye atma hakkına kimse sahip değildir. Çok açık ve net söyledim. Bu iftirayı atanlar bunu ispat etmek zorundadır. Bunu ispat ettikleri anda ben Cumhurbaşkanlığı koltuğunda bir dakika durmam” dedi.
RUSYA: Moskova'da gazetecilere bir brifing veren Rusya Savunma Bakan Yardımcısı Anatoly Antonov, Türkiye'nin Suriye ve Irak'tan “çalınan petrolün” en büyük alıcısı olduğunu öne sürdü.
Rusya Savunma Bakanlığı'nın dağıttığı uydu haritasında petrol tankeri olduğu söylenen araçlar IŞİD'in kontrolündeki bölgeden Türkiye'ye seyir halinde görünüyor.
3 ARALIK PERŞEMBE
TÜRKİYE: Davutoğlu, "Tansiyonu yükselten açıklamalar yapan Sayın Putin'e de buradan çağrıda bulunuyorum. Öncelikle söylem düzeyindeki tansiyonu düşürelim. Karşılıklı ithamlar yerine konuşma zemininde buluşalım” dedi.
RUSYA: Rusya’nın doğalgazını Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşıması için planlanan Türk Akımı projesi resmen askıya alındı. Açıklamayı Rusya Enerji Bakanı yaptı. Putin, geçen hafta bir Rus savaş uçağını düşüren Türkiye'nin 'haince bir savaş suçu işlediğini' söyledi. Putin, "Türkiye bu davranışı nedeniyle pişman olacak" dedi.
Putin, Türkiye'yi affetmeyeceklerini belirterek "Rusya'nın yanıtının sadece yaptırımlarla sınırlı kalacağını düşünenler yanılıyor" diye konuştu.
TÜRKİYE VE RUSYA: Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov AGİT toplantısı için gittikleri Sırbistan'ın başkenti Belgrad'da bir araya geldi. Bu görüşme, Türkiye ve Rusya arasında, 'uçak krizi' sonrası yapılan en üst düzey temas oldu.
Çavuşoğlu, görüşmede üzüntülerini ve başsağlığı dileklerini ilettiklerini söylerken, Rusya basınına göre Lavrov, ''Yeni bir şey duymadık, Türk bakan daha önceden bildiğimiz pozisyonlarını yineledi'' dedi.
bbc