Çocuklarda beslenme eğitimi

Diyet İstanbul Sağlıklı Beslenme Danışmanlık Merkezi’nden Diyetisyen Aysen Arıcan, çocukları besinleri sevmesinin de eğitim yoluyla kazanılacak bir alışkanlık olduğunu savunuyor. Bu düşünceden hareketle anneler farklı bir bakış açısı sunan Arıcan, konunun özünün eğitimin planlaması olduğunu savunuyor.

Eğitim; normal fakat istenmedik insan davranışını istenildiği yönde değiştirme ya da insana yeni davranışlar kazandırma işinin en verimlice nasıl yapılabileceği ile ilgili bütün bilgi, beceri ve uygulamalardır.

Eğitim; daha varlıklı ve ileri bir toplum geliştirmek amacıyla, çağdaş bilgi ve becerilerin kazandırılması, benimsetilmesi ve uygulatılması için okul içinde ve dışında belirli bir program ve plan çerçevesinde bilinçli olarak yürütülen çalışmaların tümüdür.

Eğitim; düşünülerek, anlaşılarak, tartışılarak kendi sistemimize, değerlere, yapımıza uygun olup olmadığını anlayarak, uygulayarak kısacası yaşayarak benimsenmesidir.

Kısacası; genel yargılar anlamında yanlış bir tutum eğer davranışa geçtiyse, değiştirmek çok zordur. Bu tanımların ışığında eğitimin önce ailede başladığını ve anne babalara bu konuda büyük görevler düştüğünü hatırlatmama gerek yok. Beslenme bilimi son yıllarda önemi gittikçe artan, her geçen gün de birçok yenilikler keşfedilen bir bilimdir. Yaşam kalitemizin artırılması ve birçok hastalıktan korunmanın ancak sağlıklı beslenerek mümkün olduğunu artık hepimiz biliyoruz.

Son bir hatırlatma daha yapmak istiyorum ve bu bilgilerin ışığında konumuza geçeceğim.

• Eğitim süreklidir.
• Eğitim dinamiktir.
• Eğitim, planlama, uygulama ve denetim aşamaları ile bir bütündür.
• Eğitim ilgili tüm kurumların işbirliğini gerektirir. (Aile, okul, çevre, medya)
• Hedeflenen gruba göre programın kapsamı, süresi ve yöntemi farklıdır.
• Bireyler arasında algılama farklılığı vardır.

Beslenme eğitimini planlayalım
Çocuğunuz hangi ayda veya kaç yaşında? Yukarıdaki tablodan hangi dönemde olduğunu gözleyerek eğitimi planlamaya başlayabilirsiniz. Öncelikle ihtiyaçları belirleyin ve sırayla öğretmeye başlayın bunun için acele etmeyin. Çocuğunuzda yapamayacağı davranışları yapmasını istemeyin, sabır burada en önemli silahınız bunu sakın unutmayın.

Olumsuz davranışlara cezasız nasıl engel olabiliriz?
Örneklerle bu bölümü biraz dikkatle okumakta fayda var. Elinize bir kalem, kâğıt alın ve kendi çocuğunuz için almanız gereken önlemleri yazın, öğretmeniz gereken beslenme davranışlarını belirleyin.

Çocuk davranışı yapmadan önce, önleyici açıklamalarda bulunmak, beklentilerin açıkça çocuğa söylenmesi
Çocuğun Davranışı: Süt içmek istemiyor.
Sizin Yaklaşımınız: “Süt içmek kemikleri güçlendirir, her gün 1 bardak süt içen çocuklar daha sağlıklı olur; bu nedenle her gün 1 bardak süt içmeni istiyorum.” Burada söylenecek sözler arttırılabilir, fakat kullanılan dile dikkat edilmelidir.

Çevreyi değiştirmek çevreyi çocuğa uygun hale getirmek
Çocuğun Davranışı: Oyuncaklarını bırakıp masaya gelmiyor.
Sizin Yaklaşımınız: En sevdiği oyuncağı sofraya gelirken yanında getirebileceğini söyleyin.

Örnek olmak, beklenen davranışlara anne/babanın örnek olması
Çocuğun Davranışı: Her yemekten önce ellerin yıkanması ve tabağına konulan besinlerin bitirilmesi.
Sizin Yaklaşımınız: Anne baba olarak sofraya oturmadan ellerinizi yıkayın, bunu yüksek sesle birbirinize tekrarlayın, yiyebileceğiniz/yiyebileceği kadar tabağa yemek koyun ve tabağınızdaki yemeği bitirin.

Çocuğun iyi alışkanlıklar geliştirmesine yardımcı olmak, yol göstermek ve yaptığı zaman takdir etmek
Çocuğun Davranışı: Yemek yemeyi istemiyor.
Sizin Yaklaşımınız: Az önce ablası ona bisküvi yedirmiş ve karnı tok olabilir, midesi ağrıyor olabilir. Nedenini ondan açıklamasını isteyin.

Yapıcı bir çözüm yolu alternatif yol gösterin
Çocuğun Davranışı: Meyve yemek istiyor ama yoğurdunu bitirmemiş.
Sizin Yaklaşımınız: Meyveli yoğurt yapalım önerisini getirin.

Olumsuz davranışın sizde bıraktığı etkiyi, duygularınızı açıklayın
Çocuğun Davranışı: Sizinle inatlaşıyor ve bunda çok kararlı.
Sizin Yaklaşımınız: “İnatlaştığını biliyorum, fakat bu davranışın beni üzüyor, bu şekilde sürdürürsen sana kızabilirim.”

Sorun olan davranıştan sonra olumsuz davranışının etkilerini göstererek pişmanlık duyurmak
Çocuğun Davranışı: Çok fazla ve hızlı yemek yiyor.
Sizin Yaklaşımınız: “Çok fazla yediğin için karnın şişti, şimdi de ağrıyor olmalı, ayrıca en sevdiğin pantolonun olmuyor, biraz daha yavaş ve az yemelisin.”

Çocuğunuzun olumsuz davranışının sonuçlarını yaşamasına müsaade etmek
Çocuğun Davranışı: Okula giderken kahvaltı etmiyor.
Sizin Yaklaşımınız: “Okulda o günkü dersin sınavından başarısız not almışsın, bu çok doğal çünkü kahvaltı etmediğinde sabah verimli olamazsı, yorgun ve uykusuz olursun.” Çocuk bu açıklamayı onaylar “evet sınavda ilgimi toplayamadım kafam çalışmadı.” der.

Beslenme eğitim modelleri
Başlamadan önce her eğitim için bir konu ve üç mesaj belirleyin. Bundan fazlasını aynı gün vermeyin. Birkaç örnek verecek olursak; beslenme eğitimine besinleri ve besin gruplarını tanıtarak başlayabilirsiniz. Bunun için en iyi modeller besin piramidi veya 4 yapraklı besin yoncasıdır. Hangi grupta neler var? Ne işe yararlar kısaca anlatılabilir. Örneğin sebze grubunu anlatırken içerdiği C vitamini vücudumuzun askerleri olarak anlatılabilir. Bu konuda başlangıçta diyetisyeninizden yardım alabilirsiniz.

Besinleri pişirme yöntemleri hakkından onlara bilgi verebilirsiniz. Örneğin, kızartmalardan bahsedebilirsiniz. Kızartılan besinlerin içinde serbest radikaller oluştuğunu, bunların kana karıştıktan sonra bize zarar verdiğini yani kanımızda dolaşan düşmana dönüştüğü anlatabiliriz. Neden besinlerimizi kızartmadığımızı ona anlatabiliriz. Ara sıra kızartılmış gıda yiyorsak yanında büyük bir tabak salata yememiz gerekir. Düşmandan önce askerleri vücudumuza yerleştirelim ne dersin?

Eğitim yöntemleri
Anlatım bazen çocuklar için sıkıcı olabilir. Bunun için farklı anlatma teknikleri deneyebilirisiniz. Soru cevap tekniği, hikâye anlatma, drama-rol tekniği daha dikkat çekici olabilir. Ona rol verebilirsiniz. Örneğin o öğretmen olsun, siz de öğrencisi veya o aşçı olup yemek pişirsin siz de beğenmeyin, bakalım tepkisi ne oluyor? Empati kurma, araştırma, problem çözme gibi metotları da deneyebilirsiniz.

Tüm bu eğitimi verirken bazı materyaller kullanmanız gerekebilir. Gerçek modeller kullanmaya gayret edin. Örneğin meyveleri anlatırken bir kâse meyve tabağı hazırlayabilirsiniz. Dergi ve kitap resimlerinden, gazete, dergi, TV, radyo, broşür, oyuncaklar, maketler, yazı tahtası, kalem, bilgisayar boya kalemler, kuklalardan faydalanabilirsiniz.