Plüton: Gezegen mi Değil mi?
Plüton: Gezegen mi Değil mi?
Plüton, 2006 yılının Ağustos ayına kadar gezegen olarak kabul edilen, fakat 2006’da Uluslararası Astronomi birliğinin belirlediği bazı kriterlere göre gezegen sınıfından çıkartılmış, Güneş sistemindeki cisimlerden biridir. Peki bu kriterler neler? Plüton gerçekten gezegen mi değil mi? Tüm bunların cevabını vermeden önce biraz Plüton’u tanıyalım.
1800 lü yıllarda Neptün, Uranüs’ün yörüngesindeki hareketlerin düzensizliği sayesinde bulunmuştur. Fakat daha sonraki yıllarda, Neptün’ün varlığının Uranüs’ün hareketlerindeki düzensizliği açıklamadığı ve Neptün’ün de kendi hareketlerinin düzensizlikler gösterdiği anlaşılınca Neptün’ün ötesinde de bir gezegen olduğu tahmin edildi. Bu tahminden sonra araştırmalara girişildi. Sonuçta 15 yıllık bir çalışmayla, Clyde Tombaugh 1930 yılında Plüton’u keşfetti.
Plüton Neptün’den daha sönük, Ay’dan bile daha küçük bir gök cismidir, parlaklığı 14.5 kadirdir ve ancak en büyük teleskoplarla gözlenebilir. Gelişmiş teleskoplar bile Plüton’u ayrıntılarıyla gözleyemezler. Plüton yapısal olarak kaya ve buzdan oluşur. Plüton’un Charon, Niks ve Hidra adlı 3 uydusu vardır. Garip olan, Plüton’un uydusu Charon, Plüton’dan daha büyüktür. Bu durum Plüton ve Charon’un bir “ikili sistem” olarak kabul edilmelerine yol açmıştır.
Plüton’un yörüngesi 17 derecelik bir eğime sahiptir. Ayrıca bu yörünge dış merkezliği büyük bir yörüngedir. Bu durum, Plüton’un Güneş’e uzaklığının 4 milyon km ile 7 milyon km arasında değişiklik göstermesine neden olur. Plüton Güneş etrafındaki dönüşünü 248 Dünya yılında tamamlar. Plüton çok ince bir atmosfere sahip olup, yüzey sıcaklığı -200 santigrat derece civarındadır.
Peki, atmosferi var, Güneş etrafında dönüyor, üzerinde mevsimsel hareketler var, kendi ekseni etrafında dönüyor, uydulara sahip, yuvarlak bir yapıda… Tüm bu özelliklerine rağmen Plüton neden gezegenlik sınıfında dışlandı?
Şimdiye kadar Plüton’un özelliklerini anlattık, şimdi bir de Uluslararası Astronomi Birliğinin 2006 yılında yeniden düzenleyip açıkladığı “gezegen olma koşulları”na bir bakalım;
1) Güneş (ya da her hangi bir yıldız) etrafında dönme.
2) Kendi kütlesinden dolayı küresel bir yapıya sahip olma.
3) Yörüngesindeki “enkazı” (yani her türlü başka küçük gök cismini) temizlemiş olma.
Bu özelliklere baktığımızda; Plüton Güneş etrafında dönüyor: tamam. Küresel bir yapıya sahip: bu da tamam. Fakat 3.özellik yani yörüngesindeki enkazı temizleme: bu tamam değil. Plüton, yörüngesindeki dönüşünü 248 Dünya yılında tamamlar demiştik. Bu kadar uzun sürede dolaşılan yörüngeyi “temizlemek” haliyle imkansızdır. Ayrıca, Plüton’un çevresi “temiz” olmak bir yana Kuiper Kuşağı denilen, asteroit ve başka küçük cisimle dolu bir alana ev sahipliği yapar. Haliyle bu durum gezegen olma kriterlerinden üçüncüsüne tamamen terstir ve 2006 yılının ağustos ayında bu kritere uymadığı için gezegen statüsünden çıkartılmıştır.
Uluslararası Astronomi Birliği Plüton’u gezegenlikten çıkartınca, Plüton ve Plüton benzeri cisimler için “cüce gezegen” sınıfı kurdu. Bu sınıf genellikle gezegen olma kriterlerinden üçüncüsüne uymayan gök cisimlerinden oluşur. Aralarında bir zamanlar onuncu gezegen diye anılan Xena(Zeyna), daha önceleri asteroit olarak kabul edilen Ceres, Eris gibi cisimler bulunur. Bu arada bir başka ilginç nokta; Ceres ve Eris, Plüton’dan daha büyük bir kütleye sahiptir.
Yazar: Gazanfer TUFAN
