Erken Dönemde Çocukların Kötü Söz Kullanımı ve Uygun Anne Baba Yaklaşımları
ERKEN DÖNEMDE ÇOCUKLARIN KÖTÜ SÖZ KULLANIMI VE UYGUN ANNE BABA YAKLAŞIMLARI
Anne babalar için çocuklarının ilk kelimelerini duymak heyecan verici bir deneyimdir. Duyduğu yeni kelimeleri büyük bir heyecan ve merakla tekrar etmeye çalışan çocuk anne ve babasında yarattığı olumlu etkinin de farkındadır. Ancak çocuğun etrafında duyduğu kelimeler olumlu olduğu kadar olumsuz anlamlarla yüklü de olabilir. Çoğu anne baba etrafında duyduğu kötü sözleri tekrar eden çocuğuna olumsuz tepkiler verir. Ancak 3 yaş gibi erken bir dönemde çocuklar çoğunlukla kullandıkları bu sözlerin anlamlarını bilmezler. Bu nedenle de anne ve babalarından aldıkları olumsuz tepkiler karşısında duygusal olarak etkilenebilirler.
Kötü Söz Kullanımının Nedenleri Neler Olabilir?
Bir çocuğun kötü söz kullanımının farklı nedenleri olabilir. Bazen tek bir neden çocuğun durumunu açıklamakta yeterli olmayabilir. Her çocuk için de bu durum aynı nedenlerden kaynaklanmayabilir. Anne ve babaların öncelikle bu hususlara dikkat etmesi yaşanan durumun daha sağlıklı olarak ele alınmasını sağlayacaktır.
Yaşları ne olursa olsun çocuklar etraflarından duydukları yeni kelimelere çok ilgili olurlar. Daha büyük yaşlardaki çocuklar yeni duydukları kelimelerin anlamlarını öğrenmek ile ilgilenirken, yaklaşık 3 yaşında olan bir çocuk için yeni duyduğu bir kelimenin içindeki sesler ilgisini çekmeye yetebilir. Bu nedenle çocuk seslerin kulağında bıraktığı tınıyı beğendiği için kötü bir sözü tekrar edebilir.
Bu yaşlarda çocuklar yakın çevrelerinde gördükleri yetişkinleri model alırlar. Benzer davranışlarda bulunarak yetişkin gibi hissederler. Yetişkin davranışları her zaman olumlu olmadığı için bu durumun çocuğun gelişimine etkisi olumsuz da olabilir. Zaman zaman öfkesini kontrol edemeyen bir yetişkinin veya kendisinden yaşça büyük bir çocuğun kötü sözler söylediğini görebilir ve anlamlarını bilmediği için bu kelimelerin öfke anında kullanılan olağan kelimeler olduğunu düşünebilir. Bunun sonucunda da kendisi öfkelendiği zaman kendisinden yaşça büyüklerden model aldığı gibi -anlamlarını bilmediği halde- bu kelimeleri kullanabilir.
Bazen de insanların bir kelimeye verdikleri aşırı tepkiler çocukları şaşırtabilir ve insanlarda böyle etkiler yaratabiliyor olmalarından gurur duyarak kötü sözler kullanabilirler.
Ancak bir çocuğun anne babasından, anaokulundaki arkadaşından, bir çizgi filmden veya televizyondaki bir programdan kötü bir kelime duyması her zaman bu kelimeyi tekrar tekrar kullanacağı anlamına gelmez. Çocukların ısrarla kötü kelimeler kullanmasına neden olan bazı pekiştireçler vardır.
Kötü Söz Kullanımını Pekiştirenler Nelerdir?
Öğrendiği kötü sözü kullanan çocuk çevresinden değişik tepkiler görebilir. Yaşına uygun olmayan bu kelimeyi söylerken zorlanabilir veya yetişkin gibi konuşmaya çalışması çevresi tarafından komik bulunabilir. Bu durumda çevredekilerin gülmesi veya kelimeyi tekrar tekrar söyletmesi çocuğun bu durumu olumlu olarak anlamlandırmasına ve bu kelimeyi daha fazla kullanmasına sebep olabilir.
Çoğu anne baba çocuklarının ağzından kötü sözler işittiğinde olumsuz tepkiler verir. Anne ve babasından çok fazla ilgi göremeyen bir çocuk için bu tepkiler de bir tür ilgi sayılabilir ve kötü sözler kullanmasını pekiştirebilir.
Çocukların kötü söz kullanmasını pekiştiren bir diğer unsur da yaşıtlarının tepkileridir. Çocuk kötü söz söyleyerek yaşıtlarını korkutabildiğini, onların ilgisini çekebildiğini veya onlara isteklerini yaptırabildiğini görürse bu durumun sonuçları hoşuna gidecek ve kötü söz kullanımı artacaktır.
Etraftan hem olumlu hem de olumsuz tepkilerin gelmesi çocuğun aklının karışmasına ve anlamını bilmediği bu kelimenin etkilerini anlamak için kelimeye daha fazla odaklaşmasına neden olabilir. Bunun sonucu olarak kelimeyi kullanımı artabilir.
Kötü Söz Kullanımını Azaltmada Neler İşe Yaramaz?
Kötü bir söz kullandığı zaman çocuğa gülerek karşılık vermek bu sorunla başa çıkmada işe yaramadığı gibi, sorunu pekiştiren bir tutumdur. Aslında olumsuz olan bir davranış için çocuğa olumlu bir mesaj verilmektedir. Bu durum çocuğun kafasının karışmasına ve olumsuz olan bu sürecin artarak devam etmesine sebep olacaktır.
Bir çocuk olumsuz olarak değerlendirilebilecek ne yaparsa yapsın ona vurmak, bağırmak, aşağılamak veya eleştirmek kesinlikle doğru bir yaklaşım değildir. Bu şekilde tepki vermek olumsuz davranışı yok etmediği gibi çocukta duygusal problemler yaratabilir.
Çocuklar hata yaparak öğrenirler ancak anne ve babalar olarak onların hata yapmalarına izin vermeli ve uygun yaklaşımlarla onlara destek olmalıyız. 3 yaşında bir çocuk için öğrenme tek bir seferde olamaz. Çocuk bir çok kez aynı hatayı yapar, anne ve baba bu durumla hep aynı tutarlı şekilde başederse sorunlar sorun değil, öğrenme sürecinin bir parçası olur.
Uygun anne baba tutumları neler olabilir?
· Uygun bir tutumla karşılık vermeden önce çocuğunuzun kötü kelimeyi söyleme nedenini anlamaya çalışın. Örneğin:
Nedeni öfke ise sakin kalarak öfke ile nasıl başa çıkabileceğini öğretmeye çalışabilirsiniz.
Nedeni ilgi çekmek ise bu sizinle vakit geçirmeye ihtiyacı olduğunu gösterir. Birlikte kitap okuyabilir, sadece çocuğunuzla ilgilendiğiniz bir oyun saati yaratabilirsiniz.
· Çocuğunuzdan ilk defa kötü bir söz duyduğunuzda sakin kalmaya çalışın. Söylediği kelime ile kafiyeli başka kelimeler bulup, ilgisini eğlenceli bir tekerlemeye yöneltebilirsiniz. Siz de yanlışlıkla kötü bir söz söylediğinizde aynı yönteme başvurabilirsiniz.
· Kısa bir cümle ile tepkinizi gösterebilirsiniz. “Bu kelimeyi sadece büyükler kullanabilir, çocuklar kullanamaz” diyerek bu davranışını kabul etmediğinizi gösterebilirsiniz. Kullandığı kelimenin yerine kullanabileceği başka bir kelime bulabilirsiniz. Bir dahaki sefer bulduğunuz kelimeyi kullanması için teşvik edebilir, kullanırsa sözel olarak ödüllendirebilirsiniz.
· Uygun konuşma biçimlerini farkedip, olumlu geribildirim verebilirsiniz.
· Çocuğunuz sizi model aldığını unutmayın. Nasıl davranmasını istiyorsanız, siz de aynı şekilde davranın.
· Birkaç kez uyardığınız halde hiçbir değişiklik yoksa 3-4 dakika oyun dışı bırakmak, elindeki oyuncağı 3-4 dakika cezalandırmak gibi 3 yaşa uygun cezalar vermeyi deneyebilirsiniz.
Tüm bunları denerken 3 yaşındaki bir çocuğun tekrarlara ihtiyacı olduğunu unutmayarak sakin kalmaya çalışın. Bu durum zaman alsa da tutarlı davranışlarda bulunursanız bir süre sonra azalacaktır. Ancak anne baba olarak baş etmekte zorlanırsanız bir uzmandan yardım almak hem çocuğunuza, hem de size duygusal olarak yardımcı olacaktır.
Gülbin ÖZTÜRK TÜTER
Uzman Klinik Psikolog
.ALINTIDIR.
