Eğitimde Cezanın Rolü Nedir?
Eğitimde Cezanın Rolü Nedir?
Ceza, organizmanın yani canlının istemediği durumları ortaya çıkaran uyaranlara denir. Başka bir ifade ile organizmaya istediği bir şeyin verilmesi ya da istediğin şeyin ortamdan çekilmesi, organizmanın elinden alınmasıdır. Eğitimde ise ceza farklı açılardan ele alınmaktadır. Bu noktada ceza, eğitimciler tarafından sadece istenmeyen davranışı baskı altında tutmasıyla ele alınmaktadır. Eğitimciler, ceza verme yönteminin öğrenciye yeni bir davranış öğretmediğini, sadece yanlış (istenmedik) davranışı bir süre bastırdığı görüşüne sahiptirler. Çünkü ceza sonrasında organizma istenmedik davranışı tekrar yapmaya devam eder.
5834_1
Ceza, Edimsel Koşullanma başlığı altında eğitimciler tarafından ele alınmaktadır. Edimsel Koşullanma, Skinner tarafından ortaya atılan bir kuramdır. Skinner, bu kuram dâhilinde ceza kavramını da incelemiştir. Skinner, eğitimde cezayı ikiye ayırarak ele almıştır.
Ceza Türleri
1.Tip Ceza / Olumlu Ceza
Bu ceza türü, yanlış yani istenmeyen bir davranışı ortadan kaldırmak ya da engellemek için organizmaya hoşa gitmeyen bir uyarıcının (azarlama, düşük not verme, hakaret etme) verilmesi şeklinde uygulanmaktadır. Organizmaya istenmeyen durum karşısında olumsuz pekiştireç verilerek söz konusu yanlış davranışın yapılma sıklığı azalır ya da davranış söner.
Örnekler:
•- Öğretmen tarafından derste sürekli konuşan çocuğun azarlanması
•- Derslerine çalışmayan bir öğrencinin sınıfta kalması
•- Kırmızı ışıkta geçen bir sürücüye trafik cezası verilmesi
Bu örneklerde de görüldüğü üzere organizma tarafından yapılan istenmedik davranışlar, hoşa gitmeyen bir uyarıcının (azarlanma, sınıfta kalma, trafik cezası) ortama sokulması ile ortadan kaldırılmaya çalışılması 1.Tip Ceza uygulamasıdır.
2.Tip Ceza/ Olumsuz Ceza
Olumsuz cezada ise hoşa giden uyarıcının ortamdan çekilmesidir. Bu uygulamada organizma istenmeyen, yanlış bir davranışı gösterdiğinde ortamdan hoşa giden uyarıcı (harçlık kesme, ilgiyi kesmek, oyun oynatmamak vb.) çekilir. Hoşa giden, haz duyulan bir uyarıcının ortamdan çekilmesi organizmayı olumsuz etkiler ve bu sayede organizma yanlış davranışına son verir.
5834_3
Örnekler:
– Derste konulan bir öğrenciye karşı öğretmenin ilgi göstermemesi
•- Derslerinin düzenli olarak çalışmayan bir öğrencinin oyun oynamasına izin verilmemesi
•- Odasını toplamayan bir çocuğun çizgi film izlemesine izin verilmemesi
Söz konusu örneklerin tamamında yanlış davranışlar gösteren organizmanın elinden hoşa giden uyarıcıları (İlgi, çizgi film, oyun) alınmıştır. Bu şekilde organizma yanlış davranışlardan ya vazgeçmiş ya da yapılma sıklığını azaltmıştır.
Eğitimde Cezaya Bakış
• İstenmedik davranışlar üzerinde yapılan ceza uygulamaları neticesinde anlaşılmıştır ki ceza, yanlış davranışlar uzun süre için ortadan kaldırmaz sadece bu davranışları belli bir süre zarfında baskı altında tutar.
Ceza hususunda en önemli noktalardan biri ise ceza sonrası organizmanın durumudur. Ceza sonrasın organizma, yanlış davranış yerine doğru davranışı elde etmez. Organizma, burada sadece yanlış davranışı yapmaması gerektiği bilgisini edinir. Zira cezanın eğitimdeki başarısızlığının temelinde de bu durum yatmaktadır.
5834_4
Ceza aynı zamanda olumuz psikolojik durumlara da neden olabilir. Organizma kendisine verilen bir ceza neticesinde yanlış davranışı göstermede inatlaşabilir, bunun yanı sıra içine kapanabilir ya da saldırganlık gösterebilir.
Yukarıda bahsedilen ceza türlerinin etkileri de eğitimde farklı açılardan ele alınmıştır. Birinci Tip Ceza kapsamına giren aşağılama, hakaret etme, azarlama hatta fiziksel ve duygusal şiddet çocukta oldukça derin rahatsızlıklar yaratabilir. Bu nedenle de eğer cezaya gereksinim duyulacak durum oldukça elzem ise 2.Tip Ceza tercih edilmelidir. Bu şekilde çocuk, kötü bir duruma maruz bırakılmadan sadece hoşa giden uyarıcının elinden alınması istenmeyen davranışı bastıracaktır.
Yazar: Canan Yıldırım
