çocuklarda istenmeyen davranışlar

İstenmeyen öğrenci davranışları karşısında en önce, istenmeyen durumu anlama, nedenlerini araştırma ve son olarak da hangi eylemin seçileceği ve nasıl uygulanacağına karar verilmelidir ( Başar, 1999, s. 132 ). Sınıfta yaşanan istenmeyen davranışlara karşı öğretmenin gösterebileceği tepkiler şunlardır:

Görmezlikten Gelme: Öğretmen öğrenciye hiçbir tepki göstermez. Dikkati öğrencinin hareketine çekmek için hiçbir şey yapmaz. Görmezden gelme daha çok şiddetli olmayan durumlar için kullanılır ( Küçükahmet, 2003, s. 81 ). Öğretmen bütün olumsuz davranışlara müdahale etmemelidir. Çünkü bu tip müdahaleler, problemin kendisinden daha fazla rahatsız edici ve zarar vericidir. Planlı olarak yapılmayan, o anda meydana gelen ve geçici davranışlara müdahale etmek yerine görmezden gelmek daha faydalı olabilir ( Karip, 2002, s. 147).
Bropy’e (1998) göre, istenmeyen davranışlarla ilgilenmekten çok, akademik etkinliklere yönelen, küçük dikkatsizlikleri görmezlikten gelen öğretmenler daha çok etkili olmuştur ( Akt. Başar, 1994, s. 134 ).
Görmezden gelmenin başka faydası ise istenmeyen davranışı sergileyen öğrenciyi, topluluk önünde zor duruma düşmekten kurtarır. Eğer öğrenci grup önünde zor duruma düşerse savunmaya geçer ve öğretmene kızgınlık duyarak istenmeyen davranışları sergilemesine neden olabilir ( Karip, 2002, s. 147 ).
Ancak öğretmen, görmezden geldiği davranışı pekiştirmekten kaçınmalıdır. Böyle bir durumda, öğrenci hatalı davranışının öğretmen tarafından onaylandığı yanılgısına düşebilir. Bu nedenle öğretmen, yüz ifadesi veya beden dilini kullanarak davranışı fark ettiğini belli etmelidir ( Aydın, 2000, s. 157 ).

Sözlü Uyarı: Öğretmen, istenmeyen davranışı gösteren öğrenciyi yaptığı davranış hakkında sözlü olarak uyararak davranışı sonlandırmasını ister. “ Sözel uyarı, olasınca, yalnız ilgili kişilerce duyulabilir olmalı, sınıfın normal işleyişini bozmamalıdır. Başkalarınca fark edilmeyen bir fısıltı, istenmeyen davranışı sonlandırıyorsa yeterlidir. Yetmedigi durumlarda, uygun yüksek sesle uyarılar
kullanılır. ” ( Başar, 1999, s. 136 ).
Öğretmen istenmeyen davranışı gösteren öğrenciye soru sorabilir. Bu sorular dersle ilgili olabileceği gibi o andaki öğrencinin sorunu ile ilgili de olabilir. Bu durumda öğrencinin derse dikkat vermesini sağlayabilir ( Korkmaz, 2002, s. 184 ). Bu tekniği kullanırken dikkatli olunmalıdır. Öğretmen bu yöntemi çok fazla kullanırsa, öğrenciler bu soruları, “ istenmeyen davranıştan caydırma girişimi ” olarak algılayabilir ve sorulara kasıtlı olarak cevap vermeyebilir. ” ( Karip, 2002, s. 150 ).
Öğretmen, istenmeyen davranışta bulunan öğrencileri isimleriyle birlikte söyleyerek davranışlarını sonlandırmalarını ister. Öğretmenin iğneleyici eleştirileri ve alay etmesi öğrencinin nefret ve öç alma duygularını ortaya çıkarır. Uzun uzun yapılan öneriler utandırıcı ve sıkıntı vericidir, öğrencide direnç ve küskünlüğe yol açar ( Ginott, 1988; Akt. Aydın, 2001, s. 77 ).
Öğretmenler, sözel uyarılar olarak emir cümlelerini oldukça sık kullanırlar. Bu genellikle olumsuz davranıştan rahatsız olma şiddetine göre oluşur. “ Beni dinle ! ” , “ Bırak o kalemi elinden ! ”, “ Artık dersi dinleme zamanın gelmedi mi ? ” vs. bunlara örnek olabilir. Emir cümlelerinin öğrenciyi arkadaşlarının yanında utandırabileceği ihtimaline karşı sözel uyarı öğrenciye olabildiğince yakın ve sessiz yapılmalıdır ; çünkü utanan öğrenci o anda mesajı alamayabilir ( Tertemiz, 2000, s. 61 ).

Göz Teması ya da Sözel olmayan Mesajlar Kullanma: “ Öğretmen istenmeyen davranışı gösteren öğrenci ile göz teması sağlayarak öğrencinin yaptığı davranışın farkında olduğunu ve bu davranışı onaylamadığını göstermesidir. ” ( Korkmaz, 2002, s. 183 ). Göz teması, öğrenci uygun davranışı gösterene kadar sürdürülmelidir ( Küçükahmet, 2003, s. 81 ).
Eğer öğrenci göz kontağı kurulduğu halde olumsuz davranışını devam ettiriyorsa öğretmen öğrencinin oturma yerinin yakınına gidecektir. Öğretmeni yakında hisseden öğrenci, rahatsızlık hissedecek ve bu davranışını yapmaya devam etmeyecektir ( Karip, 2002, s. 149 ).
Yanına yaklaştıgı halde istenmeyen davranış hala devam ediyorsa, üçüncü yönteme başvurulabilir. Öğretmen, öğrencinin masasına, eşyalarına, omzuna dokunarak varlığını sezdirebilir ( Başar, 1999, s. 136 ).
Bir diğer sözel olmayan yol ise, dersin akışı sırasında aniden öğretmenin susması ve sessiz kalmasıdır. Eğer sınıfın birden çok noktasında istenmeyen davranış görülüyorsa, sessiz kalarak bunların hepsi önlenebilir ( Karip, 2002, s. 149 ).
Cangelosi ’ ye göre, sözel olmayan uyarılar (işaretler) öğrenciye eylemlerinin farkında olunduğunu, dinlenildiğini, anlaşıldığını anlatır. ” Sınıftaki ışıkları yakıp söndürmek, masaya materyalle vurup ses çıkarmak, perdeleri açıp kapatmak, el çırpmak, parmak şıklatmak, toplu uyarma işaretleri olarak kullanılabilir ( Akt. Basar, 1999, s. 136 ).
Cruickshank ve diğerleri etkili öğretmenlerin dersteki zamanlarının %95 ’ inde sözsüz yöntemlerle istenmeyen davranışları durdurduklarını belirtmişlerdir ( Akt. Küçükahmet, 2003, s. 81 ).

Öğrenciyle Konuşmak: Öğrenciyle konuşma, diğer yöntemler uygulandığı halde yanlış davranışını devam ettiren öğrencinin, bu davranışın yanlış olduğunu anlamasını, öğretmenin kararlılığını öğrenmesini ve davranışını düzeltmesini sağlamak amacıyla yapılır ( Başar, 1999, s. 139 ).
Konuşma, ders içinde veya dışında, kişiyle veya grupla karşılıklı yapılır. Bu yöntem genellikle sınıf dışında kullanılmasına rağmen, öğretmen öğrenciyle sınıfta özel olarak görüşebilir. Konuşmada öğrenciden sorunu kendi açısıyla anlatmasını ve sorunun tam olarak ne olduğunu belirtmesini isteyebilir (Akt. Küçükahmet, 2003, s. 84 ). Eğer konuşma sınıf içinde yapılacaksa öğrenciyi arkadaşları önünde eleştirerek sorunun büyütülmesinden, öğrencilerle sevgi ve saygının yitirilip bağların koparılmasından kaçınılmalıdır (Cangelosi, 1988, s. 186 ; Akt. Başar, 1999, s. 140 ).

Okul Yönetimi ya da Aile ile İletişim Kurmak: Öğretmen zor durumda kaldığında, okul veya ailenin yardımına ihtiyaç duyduğunda, sorun okul veya aileden kaynaklandığında veya çözüm onların katkısını gerektirdiğinde, bu yolu kullanmalıdır ( Başar, 1999, s. 141 ).

Öğrencinin Yerini Değiştirmek: Düzeni bozan bir öğrenci, istenmeyen davranışla ugraşma olasılığının daha az olacağı tarafa geçirilebilir. Eğer problem birlikte oturmuş çok sayıda öğrenciyi kapsıyorsa, özellikle sık kullanılan bir yöntemdir ( Küçükahmet, 2003, s. 82 ). Oturduğu yeri değiştirmek, öğrencinin yeni yerine alışmak için istenmeyen davranışına son verecektir ( Tertemiz, 2000, s. 61 ).

Umursamama: Ara sıra öğrenciler yalnızca öğretmenin dikkatini çekmek için istenmeyen davranışları yaparlar. Öğretmenlerin istenmeyen davranışları öğrencilerle ilgilenmemesi ve istendik gösterenlerle ilgilenmesi öğrencilerin istenmeyen davranışları bırakmasını sağlayabilir ( Korkmaz, 2002, s. 185 ).

Bağırma: Herhangi bir konuda yapılan hata karşısında haykırarak, sesini yükselterek yaptığı yanlışı öğrencinin anlamasını sağlamaktır ( M.E.B, 1999, s. 152 ).

Azarlama: Öğrenciye yaptığı hata sonucu hiddetli, sinirli bir ses tonu ve tavırla hatasını söylemedir ( M.E.B, 1999, s. 65 ).

Ödül ve Ceza: Ödül, istendik davranışları pekiştirmeye, ceza istenmeyen davranışları ortadan kaldırmaya yöneliktir. Ödül ve ceza sistemi, öğrencinin davranışlarına yön veren bir referans kaynağı olarak yapılandırılmalı ve tutarlı bütünlük içinde uygulanmalıdır (Aydın, 2000, s. 162 ).
Ödül, öğrencinin beğenilen davranışından dolayı haz duyması için verilen her tür pekiştireci kapsar. Gülümseme, dokunma, saçını okşama, sözle onaylama ve sorumluluk verme gibi her tür övgü ödül kapsamına girer (Aydın, 2000, s. 162 ).
Ceza, öğretmenin, öğrencinin istenmeyen davranışına karşılık öğrenciyi hoşuna giden şeylerden alıkoyması ya da öğrencinin hoşuna gitmeyen işler yaptırmasıdır ( Korkmaz, 2002, s. 186 ).
Ödül ve cezanın anlamlı olması için, öğrencinin psikolojik, zihinsel ve ahlaki gelişimine uygun olması gerekir (Aydın, 2000, s. 163 ).