EVİM DEPREME DAYANIKLI MI ?
Binaların Depreme Karşı Durumunun Belirlenmesi
İçinde yaşadığınız ve çalışmakta olduğunuz binanın "kalitesi" nasıl diye hiç düşünmüş müydünüz, 17 Ağustos 1999 tarihinden önce?
Çarşıdan pazardan bir mal alırken, fiyatı yanında dikkat ettiğimiz en önemli özelliği olan "kalite"nin önemine, yaşadığımız binalarda hiç dikkat ettik mi?
Bu binanın oturduğu zemin nasıl? Zemin etüdü yapılmış mı? Binanın projesini kim çizmiş? Müteahhit, projeye uygun inşaat yapmış mı? Kolonlar, kirişler, projedeki ölçü ve yerlerde mi? Beton kalitesi nasıl? Betonun kumu deniz kumu ise yıkanmış mı? Agrega nasıl? Demir (çelik) nervürlü mü? Demirin mekanik özellikleri, standartlara uygun mu?
İnşaat yapılırken bunların hepsini denetlemek isterseniz, denetleyebilirsiniz, ama ya bitmiş bir daireyi, evi satın almışsanız, hele de bir deprem sonrasında binanın kalitesini tespit ederek, depreme dayanıp dayanmayacağını ögrenmek isterseniz, bunun da yolu var. Biraz zahmetli, ve de masraflı ama, sonuçta, size en kıymetli bilgiyi verecek bir testten geçirilebilir binanız..
Binanız, yapılan testlein sonucunda "iyi" çıkarsa, mesele yok.. Ama, ya "kötü, depreme dayanıksız" çıkarsa ne yapacaksınız? Bazı binalar tamiratla, takviye ile depreme dayanıklı hale getirilebilir ama, beton kalitesi bozuk ve/veya kolon ve kirişleri eksik binalarda ise yapacak birşey yok.. O binanın "yıkılması" ve yukarıdaki kalite ölçütlerine göre yeniden yapılması gerekir.. Bunun masrafı da cebinizden mi çıkar, yoksa, bu "dandik" binayı yapan müteahhitin ve/veya size satışı yapan kişinin peşine düşer, "şu" veya "bu" yolla bir tazminat mı alırsınız, orası size kalmış bir mesele.. Türkiye'deki hukuk sistemi, bu tip bir problemi ne ölçüde çözüp "adalet" dağıtabiliyor, gelecek günlerde hep birlikte göreceğiz..
Şimdi, bir binanın depreme dayanıklı olup olmadığını anlayacak test nasıl yapılıyor, genel olarak bir göz atalım:
GENEL BİLGİLER
Deprem testi nasıl yapılır?
Bir yapının depreme dayanıklı olup olmadığını anlayabilmek için önce binanın projesinin kurallara uygun olup olmadığının incelenmesi gerekiyor. Proje doğruysa, bu kez yapının inşasının projeye uygun olup olmadığına bakılıyor.
Uzmanlar iki önemli nokta üzerinde duruyor:
1. Kullanılan malzemenin projede belirtilen malzeme olup olmadığı. Bunu anlayabilmek için alınan örnekler laboratuvarda inceleniyor.
2. Bu malzemenin projede belirtildiği gibi kullanılıp kullanılmadığı. Bunun için yapının kolon, kiriş, perde, temel gibi taşıyıcı elemanlarına farklı deneyler yapılması gerekiyor.
Bir de zemin çalışması yapılıyor, çünkü binanın üstüne oturduğu zemin de depremin etkisi açısından önem taşıyor. Bu da yine deney, hatta gerekliyse sondaj yapılması anlamına geliyor.
Bütün bu işlemler sadece binanın dayanıklı olup olmadığını anlamaya yarıyor.
Bina dayanıksız çıkarsa asıl iş ise bundan sonra başlıyor.
Türkiye'de 1998'te kabul edilmiţ modern bir deprem yönetmeliği var. Binanın sağlamlaştırılması için yapının taşıma gücünün bu yönetmeliğin öngördüğü şartlara çıkarılması gerekiyor.
Güçlendirme projeleri hazırlanıyor ve denetleniyor.
Denetim çok önemli çünkü bu projede bir yanlışlık yapılması, yapıyı güçlendirmek yerine üzerine fazladan bir yük bindirilmesi tehlikesini doğuruyor.
Dayanıklılık ölçümleri için İTÜ Yapı ve Deprem Uygulama Araştırma Merkezi Müdürlüğü'ne ya da İTÜ İnşaat Fakültesi Dekanlığı'na dilekçeyle başvurmanız gerekiyor. Şu anda merkezin elemanları deprem bölgesinde kamu binaları ve askeri tesislerde hasar tesbiti yaptıkları için ölçümlere ara verilmiş.
İstanbul'da gerçekleşecçek olası bir deprem karşısında insanların en çok merak ettikleri soru şu: ''Benim evim depremde sağlam kalacak mı?''
Evinizin depreme karşı dayanıklılığını test ettirmek için İTÜ (İstanbul Teknik Üniversitesi) İnşaat Fakültesi'ndeki Yapı ve Deprem Uygulama Araştırma Merkezi Müdürlüğü'ne ya da İTÜ İnşaat Fakültesi Dekanlığı'na başvurmanız gerekiyor. Ölçüm çalışmaları başvuru tarihinden sonra yaklaşık 1 ay sürüyor. yapılan ölçümlerle ilgili Prof. Dr. İlhan Eren önce zemin etüdü yapıldığını sonra binanın temeline bakıldığını belirterek şunları söylüyor:
''Karot makinesi ile binadan beton örnekleri alınıyor, bunları pres makinesi ile kırarak binanın beton mukavemet projesinin uygunluğunu kontrol ediyoruz. Binanın donatı projesi varsa kiriş ve kolonlar açılarak demirlere bakılıyor. Digğer kolonları ve kirişleri, beton içindeki demirin ne kadar ve ne aralıklarla olduğunu gösteren paşometre denilen bir aletle inceliyoruz.'
Prof. Dr. İlhan Eren'in verdiği bilgiye göre daha sonra beton mukavemeti ve demirlere göre kontrol hesapları yapılıyor. Sonuçta binanın güçlendirilmesi gerekiyorsa, binanın güçlendirilme projesi esasları belirleniyor ve kontrol ediliyor.
Yine aynı merkez betonun mukavemetini ultra ses aletiyle betondan ses dalgası geçirerek ölçebiliyor. Bu çalışmalar sonucunda evlerin dayanıklılığı ile ilgili rapor veriliyor. Yapılacak araştırma çalışmaları için kesin bir fiyat verilemiyor; fiyat binanın büyüklüğüne, kat adedine, projesinin olup olmamasına göre değişiyor.
Prof. Dr. Eren bu çalışmaları yapan elemanlarının şu anda deprem bölgelerinde kamu binaları ve askeri tesislerdeki hasar tesbit çalışmalarına öncelik verdiklerini, bu nedenle evlerin olası bir depreme karşı dayanıklılığı ölçümlerine, geçici bir süre için ara verdiklerini söylüyor.
STRUNA-1 LABORATUVARI İLE BİNA KALİTESİNİN ÖLÇÜMÜ
Rusya'da kullanılan bir sistemle, binaların deprem karşısında gösterecekleri davranışın belirlenebildiğini anlatan bir haber yayınlandı Hürriyet Gaztesi'nin Istanbul ekinde (7.9.1999). Habere göre, bu sistem, hem yeni bir binanın standartlara uygunyapılıp yapılmadığını, hem de deprem geçirmiş bir binanın gelecek depremlere dayanıp dayanmayacağını, kısaca, ne kadar ömrü kaldığını söyleyebiliyor. On katlı bir binanın testi, 2 saatte yapılabiliyor. Sonuçta binanın kaç şiddetindeki bir depreme dayanabileceği veya yan etkisiz, normal şartlarda kaç yuıl boyunca kullanılabileceği raporu verilebiliyor.
Struna-1 Sistemi gezici laboratuvarı ve genel açıklamasuı aşağıdaki resimde görülüyor:
