Hat Sanatında Kullanılan Malzemeler Nelerdir, Kağıt ve mürekkep nasıl yapılır.

Eski çağlarda şimdiki modern iletişim vâsıtaları henüz keşfolmadığı için, ilim ve kültür faaliyetleri şifahî (sözlü) veya kitabî (yazılı) yollarla temin edilirdi. Şifahî nakiller satırdan satıra geçirilmezse, tabiîdir ki zamanla yok olmaya mahkûmdur. Matbaanın keşfolmasından önce, eserlerin satıra geçirilmesinde, metnin elle yazılmasından başka bir hâl çaresi de yoktur. Bu maksatla verrak, nessah, nasih, kâtip gibi isimlerle anılan kitap yazıcılarına müracaat olunurdu. Bu tarz kitaplarda “güzel yazı okunabilen yazıdır” düsturu ön plânda tutulmakla beraber, hüsn-i hat kaidelerine göre sanatlı yazmak, ancak hattatlara mahsus bir hünerdi.

hat_sanatiArap asıllı olmakla beraber, dini hislerle bütün Müslüman ülkelerince benimsendiği için “İslami” sıfatıyla anılmasının daha yerinde sayılacağına inandığımız bu yazılar ister okunmak, isterse sanat göstermek kastiyle olsun, kamış kalem ve is mürekkebi yardımıyla terbiye edilmiş kağıt üzerine yazılırdı. İşte bu bölümde, hattın ana âlet ve malzemesini kısaca tanıtmakta fayda vardır.

Kağıt Nasıl Yapılır?

Önceleri terbiye edilmiş deri (parşömen) kullanılmakla beraber, icat olunup yaygınlaşmasıyla, yazının bugün dahi vazgeçilmez unsuru olan kâğıt, imalathanelerden geldiği ham hâliyle kullanılamazdı. Beyaz renk gözü yorduğundan, önce bazı nebati maddelerin (çay, soğan kabuğu v.b.g.) kaynatıldıkları suya renk vermeleriyle, tekne içine konulan bu suya batırılarak krem rengine boyanırlardı. Bu kâğıtların üzerine nişasta veya un ile pişirilmiş sulu muhallebi yahut şapla kestirilmiş yumurta akı ince tabaka hâlinde sürülür. Böylece terbiye olunup cilâlanan, yâni âhârlenen kâğıtlara is mürekkebiyle yazıldığı vakit şayet hata varsa kazımakla, yalamakla iz bırakmadan çıkar. Eskiden, okumuş yazmış insanlar hakkında kullanılan “fazla mürekkep yalamış” tabiri de bundan kinayedir.

Üzerlerine sürülen âhâr ‘in çatlamaması için, kâğıtlar çakmaktaşından yapılmış, mühre denilen, iki kollu bir âlet yardımıyla mühre’lenir, âdeta ütülenip düzeltilir; en az altı ay dinlendirilen böyle kâğıtlar, aradan zaman geçtikçe daha da makbul sayılırdı.

Mürekkep Nasıl Yapılır

Beziryağı, neftyağı, balmumu gibi yakıldığında is veren maddelerden bin zahmetle çıkartılan isin arapzamkı mahlûlü ile muayyen nispette karıştırılıp uzun müddet havanda dövülmesiyle hazırlanır. İs mürekkebi denilen bu madde, titizlikle elde edilmiş bir is süspansiyonudur, katiyen solmaz. Bin yılı görmüş yazma kitaplar, bu iddiaya kâfi delil sayılmalıdır.

Kalem Nasıl Yapılır

Yazma işleminde eskiden kamış kalem kullanılır ve bu, kalemtıraş denilen hususî kesicinin yardımıyla açılır, sonra makta olarak adlandırılan bir âletin üstünde yine kalemtıraşla ağzı yazacak şekilde düzeltilir ve çatlatılırdı.

Yazıyla uğraşan zümre kaleme çok hürmet göstermiştir. Hatta bazıları, ömürleri boyunca açtıkları kalemlerin yongalarını saklayıp, bunların yakılmasıyla ısıtılacak suyun, öldüklerinde cenazelerinin gaslinde kullanılmasını istemişlerdir. Bu vasiyet, kalem hizmetkârları için ne kadar manalı değil mi.

Kâğıt, mürekkep ve kamış kaleme bağlı olarak kalemtıraş, makta, divit (ucu hokkalı kalemlik), kubur (silindir biçimli olan hokkalı kalemlik), kalemden (sandık biçimli kalem kutusu) gibi aletler de geliştirilmiş ve birer sanat eseri vasfını kazanmışlardır.